“Medeni olan ile barbar olan arasında, anlamlı olan ile anlamsız arasında sınırlar varsa da bunlar ne bir harita üzerindeki çizgilerdir ne de yeryüzünün bölgeleri. Sadece zihnin sınırlarıdır.”
Ursula K. Le Guin
Ülke sınırları üzerine düşünmenin önemini kavradığımız son zamanlarda, çağdaş sanat ve tasarımın da konudan etkilenmemiş olması beklenemezdi. Berlin Duvarı’nın yıkılışı, Filistin-İsrail arasındaki belli belirsiz sınırlar, ABD ve Meksika arasındaki trajik duvarlar ve tüm bu sınırlarda yaşanan insanlık krizleri dünya tarihinin kara sayfalarına kazınmaya devam ediyor.
Yerel tasarım stüdyosu Heleo ve Tijuana’lı sanatçı Daniel Ruanova, San Diego’da ABD-Meksika sınır duvarlarının bir araya gelerek bir toplanma alanı oluşturmasını sembolize eden bir pavyon yarattı. San Diego-Tijuana, Amerika Birleşik Devletleri’nin Kaliforniya eyaletindeki San Diego ve Meksika’nın Baja California eyaletindeki Tijuana şehirlerinin sınırında yer alan uluslararası bir sınır ötesi yığılma bölgesi olarak karşımıza çıkıyor ve bu bölge, Amerika Birleşik Devletleri ile Meksika arasında paylaşılan en büyük iki uluslu yerleşim birimi olmasıyla öne çıkıyor.
Dünyanın En Yoğun Geçiş Yapılan Sınırında
“Exchange Pavilion” (Değişim Pavyonu) adı verilen pavyon, San Diego ve Tijuana’da sanat ve tasarımı kutlayan Dünya Tasarım Başkenti (World Design Capital) etkinliklerinin bir parçası olarak Balboa Park’ta inşa edildi – uluslararası Dünya Tasarım Örgütü bu unvan için ilk kez bu iki şehri birlikte seçti. Heleo, uluslararası sınır ötesi tanımı benimsedi ve bunu meydandaki pavyon için yönlendirici ilke olarak kullandı.
Nitekim bu ilkeyi seçmesi, bölgenin sosyo-kültürel ve jeopolitik önemine bakıldığında kaçınılmaz görünüyor. Zira ABD-Meksika sınırı 3.145 kilometre uzunluğuyla, dünya üzerinde iki ülke arasındaki en uzun onuncu sınır niteliğini taşıyor. Her yıl, bu sınırdan yaklaşık 350 milyon belgelenmiş geçiş gerçekleşiyor, bu da onu dünyanın en yoğun geçiş yapılan sınırı yapıyor. Bunun yanı sıra, ABD’de ikamet eden 6 milyondan fazla kaçak Meksika vatandaşı bulunuyor. Sınır geçişlerinin %90’ının Meksika’dan yapıldığına dair veriler, bu iki ülke arasındaki bağlantının derinliğini gözler önüne seriyor.
Sınır: Umut ve Trajedi Dolu bir Öykü
Tabii bunca göçün yapıldığı bir sınırdan söz ediyorsak göçmen ölümlerinin sayısındaki artışa da dikkat çekmek gerek. 1996’da yalnızca yedi göçmen ölümü kaydedilirken, 2001 ile 2012 yılları arasında bu rakam 2.000’i geçti. Sıcak iklim ve zorlu araziler, birçok insanın hayatını kaybetmesine sebep oluyor. Bulunamayan cesetler, bu trajedinin büyüklüğünü gözler önüne sererken sert doğa koşulları, bazen yıllarca bulunamayan kayıp insanların hikâyelerini gizliyor. Özetle, Meksika-Amerika Birleşik Devletleri sınırı, sadece bir coğrafi ayrım değil; aynı zamanda insanlık krizi, umut ve trajedi dolu bir öykü.
Bu öyküden ilhamla yola çıkan Değişim Pavyonu, duvarlarını ve tavanını oluşturmak üzere bükülen turuncu polikarbonat panellerle kaplı çelik bir yapıdan oluşuyor. Yapının büyük bir kısmı Tijuana’da imal edilmiş ve sınır ötesine nakledilmiş. Heleo kurucu ortağı Carlos E Hernandez, stüdyo ve Ruanova’nın inşaatta “demokratik” malzemeler kullanmak istediklerini belirtti. Yapıyı oluşturan iki malzemenin, çelik ve oluklu plastiğin, iki sınır duvarını temsil etmesinin amaçlandığını ve sınırlar arasındaki insansız alanın pavyonda toplanma yeri olarak yeniden kavramsallaştırıldığını söyledi.
“Birbirine Doğru İlerleyen İki Kültür Söz Konusu”
Yapının iç kısmının, sınır duvarları arasındaki “kimsenin olmadığı toprakları” temsil etmesi, iki şehir arasındaki gerilimli ilişkiyi kaybetmeden bir araya gelme alanı olmasının imkânını soruşturuyor. Ruanova, “Sınırdaki nehir iğrenç ama anıtsal olan tek şey” diyor. “Duvar yok diyerek dikkatimizi dağıtmamalıyız. Birbirine doğru ilerleyen iki kültür söz konusu.”
Yapının kenarı boyunca yanıp sönen bir LED şerit uzanıyor ve bu şeridin üstünde şiirler yazıyor. Stüdyo, bunun sınırdaki döviz bozdurma ekranlarına gönderme yaptığını ve projede işlenen değişim metaforlarını daha da ileri götürdüğünü söyledi. Hernandez’e göre ise güneş, polikarbonatın içinden parladığında ortaya çıkan etki “düşük teknolojili bir katedral” gibi.
Yapının altındaki zemin suni çimle kaplanmış ve Kaliforniyalı üretici Byblock’un geri dönüştürülmüş plastik duvar birimlerinden yapılmış oturma birimleri etrafa yayılmış. Oturma birimleri ise tabutları andıran biçimlere sahip, hepsi aynı boyutlarda ve toplu mezarları andırır vaziyette.
Heleo’ya göre pavyon, San Diego’da tasarımın geleceğine ve sınır ötesi işbirliğinin devamına yönelik “umutlu bir mimari” ve bir gösterge niteliğinde. Heleo’nun kurucu ortağı Barbara Leon ise Dezeen’e verdiği demeçte, “Bu umut verici bir mimari. Sınırları gerçekten zorlayan bir şey ve San Diego’da böyle bir şey görmedik.” dedi.
Dünya Tasarım Örgütü, dünyanın dört bir yanındaki şehirlerin tasarım sahnelerini vurgulayan pavyonlar ve programlar oluşturmak üzere Dünya Tasarım Başkentleri adı verilen yerel bölümleri seçiyor ve yetkilendiriyor. Dünya Tasarım Başkenti 2024 Başkanı Mai Nguyen, “Değişim Pavyonu bizi insanlarla bağlantı kurmaya, diyaloğu, yaratıcılığı, insan ilişkilerini ve kolektif deneyimlerimizin paylaşımını teşvik etmeye davet ediyor.” dedi.
Kasım ayına kadar açık kalacak olan pavyonun Balboa Park’ta kurulduktan sonra Tijuana’da da kurulabileceği öngörülüyor. Yılın geri kalanında San Diego ve Tijuana’da etkinlikler, konuşmalar ve toplantılar düzenlenecek. Bu unvanı alan önceki şehirler arasında, seramik benzeri bir “deriye” sahip bir pavyon yaratan İspanya’nın Valencia kenti de yer alıyor.
Dünya Tasarım Başkenti San Diego Tijuana Değişim Pavyonu, 17 Kasım 2024 tarihine kadar açık kalacak.
