Türkiye’nin ilk kadın illüstratörü olan ressam Sabiha Rüştü Bozcalı (1904-1998) hakkında SALT Araştırma’daki arşivi ve 2015-2016’da SALT Galata’da düzenlenen sergisinin içeriğinden derlenen çevrimiçi sunum Google Arts & Culture’da incelenebilir.
Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş döneminde yetişen 1904 doğumlu Sabiha Rüştü Bozcalı’nın SALT Araştırma’daki arşivi ve 2015-2016’da SALT Galata’da düzenlenen sergisinin içeriğinden derlenen çevrimiçi sunuma erişim için https://saltonline.org/tr/2228 adresini ziyaret edebilirsiniz. Bozcalı’nın üretimleri üzerine Emin Nedret İşli ve Ömer Durmaz’ın hazırladığı “Ben Türkiye’nin İlk Kadın İllüstratörüydüm” (2016) ve Vasıf Kortun’un Bozcalı arşivindeki bir kartpostaldan yola çıkarak kaleme aldığı SALT Araştırma Koleksiyonundan Bir Kartpostal ve Debdebeli Modernizm Hikâyeleri (2017) yazılarına aynı adresten başlıklarına tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e geçiş döneminde yetişen ressam Sabiha Rüştü Bozcalı’nın yaşamına (1904-1998) odaklanan sergi, 2014’te SALT Araştırma’ya bağışlanan arşivi ve şimdiye dek kapsamlı olarak incelenmemiş üretimini kamuya açıyor. Türkiye’nin ilk kadın illüstratörlerinden olan Bozcalı’nın kültür tarihindeki rolüne ışık tutmayı amaçlayan sergide, çeşitli desen, resim, fotoğraf, günlük, mektup ve kartpostalları ile katkıda bulunduğu yayınlar yer alıyor.
Dâhiliye Nazırı Memduh Paşa’nın sanatkâr kızı Handan Hanım ile Bahriye Nazırı Bozcaadalı Hasan Paşa’nın oğlu Amiral Rüştü Paşa’nın ikinci çocuğu olan Sabiha Rüştü, annesinin teşvikiyle beş yaşında resme başladı. İlk derslerini ressam ve müze müdürü Ali Sami Boyar’dan aldı. 15 yaşından itibaren farklı dönemlerde Berlin, Münih, Paris ve Roma’da; Lovis Corinth, Moritz Heymann, Karl Caspar, Paul Signac ve Giorgio de Chirico gibi dönemin tanınmış ressamlarının atölyelerinde çalıştı. 1928-1929 yıllarında, İstanbul’daki Güzel Sanatlar Akademisi’nde Namık İsmail’in atölyesine devam etti. Neo-Empresyonist ressam Paul Signac’ın “kabiliyetli, resim sanatının gerektirdiği hassasiyete sahip ve kendini tamamen bu mesleğin zorlu çalışmasına adayan biri” olarak tanımladığı Bozcalı, manzara ve natürmortlar yaptı ama özellikle portreleriyle dikkati çekti.
Bozcalı, Cumhuriyet Halk Partisi ve Halkevleri tarafından 1938-1943 yıllarında düzenlenen, belirli sanatçıların Anadolu şehirlerini resmetmekle görevlendirildiği “Yurt Gezileri”ne katıldı. Bu kapsamda, modernleşme ve yeni bir kültürel kimlik oluşturma sürecini belgelemek üzere 1939’da Zonguldak’a gönderildi; fabrikalara yoğunlaşarak şehirdeki endüstriyel gelişim sürecinden ayrıntıları yansıttı. 1946’da adı TEKEL olarak değiştirilen İnhisarlar İdaresi ve Yapı Kredi Bankası gibi önemli kurumlar için yaptığı çizimlerle reklam ve yayıncılık alanlarında dönüşüm geçirmekte olan görsel anlatım diline katkıda bulundu. 1953’ten itibaren Milliyet başta olmak üzere Yeni Sabah, Hergün, Havadis, Cumhuriyet ve Tercüman‘da gazete ressamı olarak çalıştı. Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi‘nin ressamlarından biri olan Bozcalı, yakın iş birliğinde olduğu tarihçinin yanı sıra Nezihe Araz, Cahit Uçuk ve Refii Cevad Ulunay gibi yazarların eserleri için illüstrasyonlar yaptı.
Sergi, sanatçının SALT Araştırma’daki arşivinden belge, fotoğraf ve çizimler ile İstanbul Şehir Üniversitesi Taha Toros Arşivi’nin Sabiha Bozcalı bölümünden belgelerle hazırlandı. Bozcalı’nın yaşamının nirengi noktaları üzerinden mesleki üretiminin çeşitliliğinin vurgulandığı sergide, aile koleksiyonundan sulu boya ve yağlı boya tablolar da bulunuyor.
GÖRSEL: Sabiha Rüştü Bozcalı’nın Münih Güzel Sanatlar Akademisi kimlik kartı (1923-24)
SALT Araştırma, Sabiha Rüştü Bozcalı Arşivi
