Nisan ve Mayıs ayları baharla birlikte Avrupa ve Amerika’daki antik eserlerin Doğu ülkelerine iadesi haberlerini de beraberinde getirdi. Bu gelişme, Avrupa ve Amerika’daki pek çok büyük kurumun diğer uluslara ait antik eserleri iade etmeye çağrıldığı bir döneme denk geliyor. Örneğin, geçtiğimiz Ağustos ayında British Museum‘un Mısır heykel koleksiyonuna ait bir Instagram gönderisi, heykellerin iadesini talep eden yorumlarla dolu.
Suç örgütlerinin antik eserlerin ticaretine karıştığı yönündeki soruşturmalar bir kez daha uluslararası manşetlere çıkıyor. Antik eserlerin kendi ülkelerine iade edilmesi konusunda toplumsal bilincin artması, hükûmetleri ve müzeleri harekete geçirmede katalizör görevi görüyor. Antik eserlere yönelik son dönemde artan duyarlılık sayesinde pek çok eserin asli vatanı yeniden inceleniyor. En son, Cleveland Sanat Müzesi (CMA) bünyesinde bulunan “Bir Adam Heykeli” Libya’ya geri verildi. Bu iadenin yanında son iki ayda Türkiye, Mısır ve Irak’a antik eser iadeleri gerçekleşti.
Cleveland, 2.200 Yıllık Heykeli Libya’ya İade Ediyor
Cleveland Sanat Müzesi (CMA), Libya Eski Eserler Dairesi ile birlikte 29 Mayıs’ta yaptığı basın açıklamasında, 2.200 yıllık Ptolemaios heykelinin mülkiyetini Libya’ya devredeceğini duyurdu. Eser birkaç yıl boyunca ödünç olarak CMA’da kalacak.
Müze bu kararı Eski Eserler Dairesi’nden gelen “yeni bilgilere” ve kendi araştırmalarına dayandırıyor. CMA Pazarlama Müdürü Todd Mesek Hyperallergic‘e yaptığı açıklamada, Libya makamlarının geçen yılın sonlarında müzeyle temasa geçerek CMA’dan “Bir Adam Heykeli”nin İkinci Dünya Savaşı sırasında ülkenin Ptolemais Müzesi’nden alındığını kabul etmesini istediklerini söyledi.
Mesek, “Libya’daki meslektaşlarımız bu döneme ilişkin anlayışımızı netleştirmemize yardımcı oldular ve CMA heykeli iyi niyetle satın almış olsa da, onlarca yıl önce meydana gelen bu savaş zamanı olayları nedeniyle doğru hareket tarzının heykelin Libya’ya nakledilmesi olduğu sonucuna vardık” dedi.
“Bir Adam Heykeli” CMA’da “birkaç yıl” sergilenmeye devam edecek, ancak henüz belirli bir zaman çizelgesi belirlenmedi. Libya Eski Eserler Dairesi Başkanı Dr. Mohamed Faraj Mohamed al-Faloos, CMA Direktörü Dr. William M. Griswold ile resmî bir devir anlaşması imzalamak üzere Cleveland’a gidecek. İki taraf, CMA ile Kuzey Afrika ülkesi arasında “bilimsel değişim” ve ek kredileri de içerebilecek “gelecekteki işbirliği alanlarını araştıracak”.
Antik Bronz Baş Türkiye’ye İade Ediliyor
Los Angeles’taki J. Paul Getty Müzesi’nde sergilenen gerçek boyutlu bronz bir genç adam kafasının, çalıntı eserler satan bir antikacıdan alındığını öğrenmesinin ardından Türkiye’ye iade edilme kararı aldı. Bronz baş, 1971 yılında satın alındığından beri Getty Müzesi’nin antika eserler koleksiyonunun bir parçasıydı. Ancak müze, New York’taki Manhattan Bölge Savcılığından, bronz başın yasa dışı olarak yapılan bir kazından geldiğine dair yeni bilgilere ulaştı. Müze, bahsi geçen kazı hakkındaki yeni bilgilere dair açıklama yapmadı. Bronz baş, Türk yetkililere teslim edilene kadar müzedeki yerinden kaldırıldı.
Müze müdürü Timothy Potts, yaptığı açıklamada, “Matthew Bogdanos ve Manhattan Bölge Savcılığı Eski Eserler Kaçakçılığı Birimi tarafından yakın zamanda elde edilen ve bu bronz başın yasa dışı kazıldığını gösteren yeni bilgiler ışığında, eserin Türkiye’ye iade edilmesi gerektiği konusunda anlaştık” dedi. Ayrıca Potts, müzenin, bronz başı Türkiye’ye iade ederek Türkiye’deki Kültür Bakanlığı meslektaşlarıyla yapıcı bir ilişki kurmaya devam etmeyi amaçladığını da sözlerine ekledi.
Antik Eser Burdur’dan Alınmış Olabilir
Bazı uzmanlar bronz başın, Burdur ilinde yer alan Bubon arkeolojik alanından alındığını iddia ediyor. Bubon’da 1960’ların sonlarında kaçak kazılar yapıldığı biliniyor.
M.Ö. 100 ile M.S. 100 yılları arasına tarihlenen bronz baş, boynun üst kısmından itibaren gövdeden ayrılmış, gerçek boyutlu bir figürün bağımsız olarak dökülmüş bir parçası olarak karşımıza çıkıyor. Gözler bir zamanlar bilinmeyen ve korunmamış bir malzeme ile işlendiğinden günümüze ulaşamamış durumda.
Araştırmacılar figürün gövdesini henüz tanımlayamamış olsa da müze, bu figürün “oldukça idealize” bir tarzda üretilmiş olduğunu ve bir imparatorluk ailesinin üyesi ya da başka bir isimle eşleştirilememiş olmasından dolayı öznesinin de anlaşılamadığını ancak boynun iç kısmında alt arka kenarda yazılı bir a harfinin (“A”) görülebildiğini söylüyor.
2017’den beri 4.500’den Fazla Eser İade Edildi
Getty Müzesi, eserlerin çalındığına ya da yasadışı olarak kazıldığına dair güvenilir kanıtlar bulunması halinde, eserlerin asıl ülkelerine ya da günümüzde keşiflerinin yapıldığı ülkelere iade edilmesi gerektiğini belirtiyor. Müze 2022 yılında, daha önce çalıntı antikalar satan Gianfranco Becchina ile bağlantısını keşfettiği bir sanat eseri koleksiyonunu İtalya’ya iade etmişti.
Manhattan Bölge Savcılığı’nın eski eser kaçakçılığı birimi, 2017 yılında faaliyete geçtiğinden bu yana toplamda 30 ülkeden çalınan ve değeri 410 milyon doları aşan 4.500’den fazla eski eseri iade etti.
MET, Antik Sümer Heykelini Irak’a Geri Verdi
Geçtiğimiz hafta New York City’deki Metropolitan Sanat Müzesi, antik bir Sümer heykelinin Irak’a iadesini tamamladı. Müze tarafından 1955 yılında, Ortadoğu sanatında uzman Elias S. David‘den satın alınan heykel, müze araştırmacıları tarafından yürütülen incelemenin ardından olası iade için mercek altına alınmıştı.
MET’in yaptığı açıklamada Sümer heykelinin iade töreninin Washington DC’de gerçekleştiği bildirildi.
M.Ö. 2900-2600 yıllarına tarihlenen bakır alaşımlı figür, müzenin eserle ilgili belgelerinde detaylandırıldığı üzere, başında bir sandık taşıyan çıplak bir adamı tasvir ediyor. Müze, “Erken Hanedanlık döneminde sadece belirli kategorilerdeki insanlar çıplak olarak temsil edilirdi: rahipler, sporcular, mitolojik kahramanlar ve savaş esirleri” diye belirtiyor. “Rahiplerin hediye taşıdığı sahneleri anımsatan bu figür, bir tapınağın temel atma töreni ya da inşasıyla ilgili adak olabilecek bir nesne taşıyor.”
MET’te Kaçakçılıkla Bağlantılı Binden Fazla Eser Var
Müze tarafından Sümer dönemi maden heykeltıraşlığının “güzel bir örneği” olarak tanımlanan bu eserin iadesi, etik kurallara ve kültürel mirasın korunmasına olan bağlılığın altını çiziyor. “Bu heykelin iadesi konusunda Irak Cumhuriyeti ile işbirliği yapmaktan onur duyuyoruz” diyen müze müdürü Max Hollein, sözlerini şöyle sürdürdü: “Oradaki meslektaşlarımızla geliştirdiğimiz önemli ilişkilere değer veriyoruz.”
Geçtiğimiz yıl MET, koleksiyoner Michael Steinhardt ve eser tacirleri Subhash Kapoor ve Douglas Latchford‘a yönelik soruşturmaların bir parçası olarak Manhattan Savcılığı tarafından el konulan bazı eserleri İtalya, Yunanistan, Türkiye, Çin ve Kamboçya’ya iade etti. Mart 2023’te Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) tarafından hazırlanan bir raporda, müzenin koleksiyonunda bulunan 1.000’den fazla antik eserin kaçakçılıkla bağlantılı olduğunu tespit edilmişti.
II. Ramses’in Büstü Mısır’a Dönüyor
19. Hanedan firavunu Kral II. Ramses‘in 3.400 yıllık büstü, 30 yıl önce çalınıp ülke dışına kaçırıldıktan sonra Mısır’a geri getirildi. Büst şu anda Kahire’deki Ulusal Mısır Uygarlığı Müzesi‘nde (Cairo’s National Museum of Egyptian Civilization) bulunuyor ve profesyonel bir restorasyondan geçirilmesi planlanıyor. Ziyaretçiler için halka açık olarak sergilenip sergilenmeyeceği ya da ne zaman sergileneceği henüz açıklanmadı.
1980’lerin sonu veya 1990’ların başında çalındığı düşünülen taş büstün kimliği, 2013 yılında Londra’da satışa sunulduğu bir sergi sırasında tespit edilmişti. Mısır antikalar bakanlığına göre heykel, cezai soruşturma kapsamında ele geçirildiği İsviçre’de yeniden gün yüzüne çıkmadan önce birçok ülkeyi dolaştı.
Eser Kaçakçılığıyla Mücadelede İşbirliği
Mısır, İsviçre’de büstün resmî mülkiyetini kazandı ve İsviçre Federal Kültür Dairesi, geçen yılın Temmuz ayında heykeli Bern’deki Mısır büyükelçiliğine teslim etti. Mısır Turizm ve Eski Eserler Bakanlığı 22 Nisan’da bir açıklama yaparak eserin Mısır’a iadesinin Mısır ve İsviçre’nin “yasadışı kaçakçılıkla mücadele alanındaki ortak işbirliği” sayesinde gerçekleştiğini belirtti.
Mısır’ın eski eser onarım departmanı başkanı Shaaban Abdel Gawad, büstün “bir dizi Mısır tanrısının yanında oturan Kral II. Ramses’i tasvir eden bir grup heykelin parçası” olduğunu söyledi. Mısır’ın en eski şehirlerinden biri olan Abydos’taki Seti I Tapınağı‘ndan çalındığı söylenen büstün, M.Ö. 13. yüzyıldan kalma olduğu ve II. Ramses’in babası Firavun I. Seti tarafından yaptırıldığı bildirildi.
Büyük Ramses olarak da bilinen II. Ramses, 25 yaşında Firavun oldu ve M.Ö. 1279’dan 1213’e kadar hüküm sürdü. Askeri bir lider olarak becerileriyle ve hükümdarlığı sırasında Ramesseum ve Abu Simbel tapınak kompleksleri de dahil olmak üzere önceden var olan birçok tapınağı yeniden inşa ederek ve Mısır için Pi-Ramesses adında yeni bir başkent kurarak üstlendiği büyük inşaat projeleriyle ünlendi.
