2023, sanat dünyasında protestoların, tartışmaların, zorlukların yaşandığı bir sene oldu. Sanatçılar, küratörler, yazarlar dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek için bir araya geldi.
Kurumlar ve Zorluklar
Kurumlar bu yıla damgasını vuran skandallarla sallandı. Bir yandan problem yaratan danışma kurulları, diğer yanda istifalar derken bu yıl en çok İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) ve Documenta konuşuldu.
İstanbul Bienali
İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından 18. İstanbul Bienali’nin küratörlüğüne atanan Iwona Blazwick’in görevinin aslında Defne Ayas’a verildiği, ancak son anda vazgeçildiği iddiaları, danışma kurulları görevini yerine getiriyor mu sorusunu ortaya çıkardı. Bunun ardından danışma kurulunun üç üyesi istifa etti. İKSV Genel Müdürü Görgün Taner, Ağustos başında yaklaşmakta olan İstanbul Bienali’nin 18’inci edisyonu küratörlüğünü İngiliz yazar ve sanat tarihçisi Iwona Blazwick üstleneceğini duyurmuştu. Taner, bienalin küratörünü “Iwona Blazwick’in 18. İstanbul Bienali’nin küratörlüğünü üstlenmeyi kabul etmesinden dolayı çok mutluyuz. Bu alandaki tecrübesi ve İstanbul Bienali’yle olan uzun süreli ilişkisi sayesinde Blazwick’in 2024 bienalini en iyi şekilde yönlendireceğine inanıyoruz,” cümleleriyle açıklamıştı. Danışma kurulu üyelerinin istifasından sonra sanatçılar bir araya gelerek İKSV’ye açık mektup yazıp İKSV’nin şeffaflık, hesap verebilirlik, etik ve kapsayıcılık konusundaki yetersizliğine vurgu yaptı. Görgün Taner de bunun üzerine gereğinin yapıldığına ve yapılacağına, “değişime hazır olduklarına” dair yeni bir açıklama yaptı. Ancak, daha sonrasında küratör ya da programla ilgili bir açıklama yapılmadı.
Birkaç gün önce de İKSV’de 2008’den beri İstanbul Bienali Direktörü olan ve 2018’de İKSV Güncel Sanat Projeleri’nin direktörlüğünü de üstlenen Bige Örer’in ayrılık haberi geldi.
Documenta
Almanya’nın Kassel kentinde her beş yılda bir yapılan modern ve çağdaş sanat sergisi Documenta’nın seçim komitesinin tamamı istifa etti. Serginin gelecek edisyonunun sanat yönetmenini seçmekle sorumlu olan komite, anti-semitizm tartışmaları üzerine dağıldı. Geçtiğimiz yıl da anti-semitizm tartışmalarına sahne olan Documenta’daki son olaylar, komite üyesi Ranjit Hoskote’nin Filistin destekçisi olan ve Almanya Parlementosu tarafından 2019’da ‘yasadışı’ ilan edilen küresel “Boycott, Divestment and Sanctions” (Boykot, Tecrit ve Yaptırımlar) hareketine ait bir mektubu imzalaması üzerine başladı. Documenta, şair Hoskote’nin Hindistan’daki Hindu milliyetçiliğini Siyonizm ile kıyaslayan bu mektubu imzalamasını “anti-semitik” bir hareket olarak yorumladı. Hoskote bunun üzerine, “Bu zehirli atmosferde, söz konusu konuların ayrıntılı bir şekilde tartışılmasına yer olmadığı açık” diyerek istifa etti. Bu istifadan kısa bir süre önce de komitedeki İsrailli sanatçı ve filozof Bracha L. Ettinger, “İsrail’in yaşadığı karanlık zamanlardan” ötürü toplantılara katılamayacağını ve görevini bıraktığını açıklamıştı.
British Museum
British Museum’da değerli bazı parçaların çalındığının ortaya çıkmasının ardından müze müdürü Hartwig Fischer istifa etti. Fischer yazılı bir açıklama yaparak, hırsızlıklarla ilgili ilk uyarıları aldıkları 2021’de “müzenin olması gerektiği kadar kapsamlı bir soruşturma yürütmediğinin” açık olduğunu belirtti.
Fischer, Ağustos ortasında, olayın ortaya çıkmasından sonra yaptığı ilk açıklamalarda müzenin 2021’de yürüttüğü soruşturmayı savunmuştu. Başkent Londra’da bulunan müzenin yetkilileri, altın ve mücevher gibi değerli parçaların “kayıp, çalıntı ya da hasarlı” olduğuna dair haberler sonrası, bir çalışanını görevden aldı.
Skandalda müzede çalışan Peter Higgs adlı küratörün yıllar boyunca arşivden yaklaşık 2 bin eseri çalıp sattığı ortaya çıkmıştı. Yapılan bağımsız incelemede, içlerinde yarı değerli taşlar ve mücevherler de bulunan eserlerin bir kısmının eBay’de satıldığı belirlendi. Yetkililer çalınan 2 bin eserin sadece 351’inin müzeye geri döndüğünü açıkladı. Artnet’in haberine göre kayıp eserlerden 350’si mücevher veya altın içeriyor. Yetkililer bu eserlerinin tümünün hurda fiyatına satılmış olabileceğini belirtti. Geri verilen 351 eserin 350’sinin ise antika tüccarı Ittai Gradel tarafından iade edildiği açıklandı. Gradel, 2021 Şubat’ında müzeyi hırsızlık yapıldığına dair uyarmış ancak ihbarı ciddiye alınmamıştı.
Protestolar ve Gazze Eylemleri
Bu yıl enerji kullanımı ve sürdürülebilirlik, dünyanın çevre bağlamında gidişatının sorunları ve İsrail’in Gazze saldırıları müzelerdeki protestolarla ortaya konuldu.
Just Stop Oil, Diego Velázquez’in 17. yüzyıldan kalma “Rokeby Venüs”ünü koruyan camı kırdı, diğer yandan iklim aktivistleri Londra’daki Doğa Tarihi Müzesi’nde Birleşik Krallık hükümetinin petrol ve gaz projelerini durdurmasını talep ederek bir dinozor iskeletini spreyle boyadı. Isabella Stewart Gardner Müzesi’nin protestolar yüzünden kapılarını kapatması ve Amerikan Doğa Tarihi Müzesi’nin (AMNH) Dinozor Kanadı’nda düzenlenen protestolar, müzelerdeki güvenlik sorunlarını bir kez daha gündeme getirdi.
Öte yandan İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırısına karşı yapılan protestoların mekanı da zaman zaman müzeler oldu. Filistinli dayanışma grupları, aktivistler, sanatçılar ve sanat çalışanları Gazze’deki insan hakları krizine dikkat çekmek ve ateşkes çağrısı yapmak için 10 Aralık Uluslararası İnsan Hakları Günü’nde Kanada İnsan Hakları Müzesi’nde (CMHR) Filistinlilerin insan haklarına yönelik bir gösteriyle yürüyüş yaptılar. 22 Kasım ise sanatçıların gösterisi Whitney Müzesi’nin girişinin kana benzeyen kırmızı renkle boyanmasıyla yapılmıştı.
İsrail’in Filistin saldırısını protesto eden sanatçılar ve aktivistler, 9 Aralık’ta 34 ülkeden galerinin ve sanatçının katıldığı Art Basel Miami’nin önünde toplandı. 16 Aralık’ta ise İngiltere’de 1000’den fazla sanatçı, Bristol kentindeki sanat merkezi Arnolfini’yi boykot etti. Aralarında Ben Rivers, Brian Eno, Adham Faramawy ve Tai Shani gibi isimlerin yer aldığı sanatçılar, Arnolfini International Centre for Contemporary Arts’ı Filistin kültürüne sansür uygulamakla suçladı.
Amerikan Doğa Tarihi Müzesi (AMNH), yaklaşık 700 protestocunun New York City binasının önünde Filistin’e destek eylemi düzenlemesi nedeniyle 2 Aralık’ta ana girişini kapattı.
Guggenheim Müzesi, yine İsrail’e karşı yapılan protestolar nedeniyle 11 Kasım’da girişini geçici olarak kapattı. İsmini açıklamayan sekiz sanatçı ve kültür çalışanı, müzenin sarmal girişinde İsrail ordusunun Gazze’de Filistinli çocukları öldürmesine karşı tepki gösterdi ve Filistinlilerin yasını gösteren kumaş pankartlar açtı.
Sanatta Trendler
Sanat ve Moda Bir Arada
Bu yıl sanat dünyası, modayı yeni yaratıcı projeler keşfetmek için yeni bir alan olarak kullandı. Londra Tasarım Müzesi’ndeki “Rebel: 30 Years of London Fashion” adlı sergi, “çoğu popüler kültür tarihine giren ve küresel tasarım kariyerlerini başlatan, çığır açan ilk ve ilk koleksiyonlardan yaklaşık 100 yenilikçi moda görünümünü” kapsıyor ve hala devam ediyor. Serginin, Londra’da dönemi anlatan ve kültürü ortaya koyan en kapsamlı sergilerden birisi olarak görülüyor.
Öte yandan, Tate Britain ile birlikte düzenlenen “Fashioned By Sargent”, portre ressamı John Singer Sargent’ın çalışmalarını hem sanat hem de moda izleyicisiyle bir araya getirdi.
Bir diğer çığır açan sergi ise Londra Docklands Müzesi’ndeki “Moda Şehri” oldu. Sergi, Londra’nın hikâyesini fotoğraflarla anlatmakla kalmıyor, aynı zamanda Londra’yı başka bir bakış açısıyla keşfetmenin de yeni bir yolunu açıyor. East End terzileri ve fabrikalarından West End’deki couture butiklerine kadar farklı alanlar sunan moda sergisi, Yahudi tasarımcıların ve perakendecilerin Londra’nın küresel bir moda şehri olarak şekillenmesine yaptığı katkıyı gösteriyor. Sergi hala devam ediyor.
Diğer yandan Türkiye’de Beymen 20. yılını küresel sanat ve modayı bir araya getiren bir projeyle kutladı. “Golden Opulence” adlı serginin hazırlığı iki yılı aşan çok yönlü bir proje ve coğrafyamızın 500 yıllık tarihinde iz bırakan objelerden mücevherlere, el yazmalarındaki motif ve süslemelere uzanan bir derinlikte gerçekleştirilen çalışmanın verilerini, lüks moda ve tasarım dünyasına yön veren 50’yi aşkın global markayla paylaştı. Sergi hala devam ediyor.
Sanatta Sürükleyici Deneyim Sergilerinin Artışı
Sanatta bu yıl, immersive experience -sürükleyici deneyim sergilerinin etkisi arttı. Bunlar arasından çok ses getiren ve daha önceki yıllarda düzenlenen Van Gogh, ardından ise 2023’te Chagall ve Monet sergileri çok konuşuldu.
Yine başarılı bir sürükleyici deneyim sergisi olarak Yayoi Kusama’nın “Infinity Mirror Rooms”, İngiltere ve Amerika’da aylarca sergilendi.
Türkiye’de ise Efes Deneyim Müzesi sürükleyici deneyimleri arkeoloji alanına taşıdı. Ekim ayında açılışı yapılan Efes Deneyim Müzesi, “immersive” teknolojilerle Antik Efes’te günlük hayatı, mimariyi ve sanatı kişisel olarak deneyimletiyor.
Eski Ustalar Yine Gündemde
Eski ustaların gücünü hem müzayede evlerindeki rekor satışlarda hem de sanat izleyicisinin merakında gördük. Rijk Müzesi‘nin Vermeer sergisi, Boston Güzel Sanatlar Müzesi’nin uzun zamandır beklenen Hokusai sergisi, modern dünyanın eski ustalara yaklaşımını bir kez daha ortaya koydu.
Tate Britian‘da düzenlenen Dante Gabriel Rossetti ve Pre-Raphaelite sanat eserleri bir araya getiren The Rosettis Pre-Raphaelite dönemi ve yıl kapanırken National Gallery’nin Rönesans ressamı Francesco Pesellino’nun (yaklaşık 1422-1457) sergisi, rönesansı yeniden gün ışığına çıkardı.
Kadınların Yılı, En Çok Konuşulan Sanatçılar
Bu yıl en çok konuşulan sanatçılar arasında Nan Goldin, Yayoi Kusama ve Marina Abramović gibi isimler vardı.
Ünlü fotoğrafçı Nan Goldin, çağdaş sanat dünyasının en etkili kişisi olarak gösterildi. Goldin geçtiğimiz günlerde New York Times Magazine için hazırladığı bir projeyi, gazetenin Gazze’ye ilişkin haberlerinde İsrail yanlısı bir tutum sergilemesi nedeniyle iptal etti. 70 yaşındaki Goldin, ArtReview Power 100 listesinde bir numarada yer aldı. Bu yıl ilk kez ilk 10’un tamamı, çalışmalarını ve platformlarını güncel, sosyal ve siyasi meselelere müdahale etmek için kullanan sanatçılardan oluşuyor.
Yayoi Kusama ise yılın ikonu oldu. Kendisi Louis Vuitton kampanyasının ilhamı oldu, rekorlar kıran sergisi “Infinity Mirror Rooms”, Avrupa ve ABD’de gezdi. Kusama geçmişte yaptığı ırkçı yorumlarından dolayı özür dileyerek de en çok konuşulan sanatçılardan birisi oldu. 94 yaşındaki Kusama, Ekim 2023’te The San Francisco Chronicle’a yaptığı açıklamada, “Kitabımda incitici ve saldırgan bir dil kullandığım için derin pişmanlık duyuyorum” dedi ve şöyle devam etti: “Mesajım her zaman tüm insanlara sevgi, umut, şefkat ve saygı oldu. Hayatım boyunca amacım, sanatım aracılığıyla insanlığı ayağa kaldırmaktı. Sebep olduğum acıdan dolayı özür dilerim.”
Marina Abramović, Londra’da Royal Academy of Arts’ta İngiltere’deki ilk büyük sergisini açtı. Sergide farklı performanslar yaptıran Abramović’in kendisinin de performans yapacağı haberleri sanat dünyasında büyük ilgi gördü.
*Kimliklerini ulaştırdıkları takdirde öğrenciler ve öğretim üyelerine ekstra %20 indirim uygulanır. Abonelik hakkında bilgi ve iletişim için [email protected]
2023 Tartışmaları
41 Çalıntı Eser, 60 Yıl Sonra Türkiye’de
Çoğu 1960’lı yıllarda Anadolu’dan yasadışı şekilde kaçırılan 41, eser ABD’li yetkililer tarafından Türk yetkililere teslim edildi. Eserlerin toplam değeri, 8 milyon dolar olarak ifade edildi.
ABD, 30 Eseri Yunanistan’a Geri Verdi
Yunanistan’dan kaçakçılık yoluyla ABD’ye götürülen 30 antik eser, ülkesine iade edildi. Eserlerin değeri 3.7 milyon dolar olarak açıklandı. Eserler arasında bir Korint miğferi, bir zırh, Bizans dönemine ait gümüş bir tabak ve mermer Afrodit heykeli yer alıyor.
İngiltere-Yunanistan Arasında Parthenon Krizi
İngiltere ve Yunanistan arasında yıllardır tartışma konusu olan Parthenon Heykelleri olarak da bilinen Elgin Mermerleri, yine gündeme geldi. İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, kendisiyle British Museum’da sergilenen Elgin Mermerleri’nin Yunanistan’a iadesi hakkında görüşmeyi planlayan Yunan mevkidaşı Kiryakos Miçotakis ile görüşmesini son dakikada iptal etti.
Jerry Saltz ve Refik Anadol Arasında Yeni Polemik
Sanat eleştirmeni Jerry Saltz, yeni medya sanatçısı Refik Anadol’u eleştirmeyi sürdürüyor. Saltz, x hesabı üzerinden yapay zeka tarafından oluşturulmuş bir görsel paylaşarak Anadol’u alaycı bir dille eleştirdi. Saltz, tartışmaya yol açan söz konusu görseli sosyal medya hesabından “Refik Anadol’un akıllara durgunluk veren milyonlarca dolarlık vasat gösterisi, iskambil kağıtlarından evler ve aynalar salonundan ibaret. Dikkati anlık olarak dağıtan bir hile sanatı. Müziği çıkarırsanız sıradan bir ekran koruyucuya döner. Benim için sorun değil, ben tüm sanatçıların başarılı olmasını istiyorum… İyi, kötü ve çok kötü,” notuyla paylaştı. Anadol’un yapay zeka ile üretilmiş görselinde 72 yaşındaki sanat eleştirmeni bir eliyle kahve dökerken diğer diğer eliyle led ışık tuttuğu görülüyor. Saltz paylaşımının ardından gelen eleştirilere ise “Refik Anadol’un çalışmasını sevmiyorum ve nedenini de söyledim. Yapay zeka sanatını seviyorum. Tüm araçları ve teknolojileri seviyorum! Ben yalnızca bir sanatçının eserini kullandığı malzeme ve araçlarıyla ilgili olarak eleştiriyorum. Siz seviyorsanız ne güzel. Ben bunu vasat buluyorum” diyerek yanıt verdi.
Arkeoloji
Afrodit ve Dionysos Heykel Başları
Ekim ayında Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesindeki Aizanoi Antik Kenti’ndeki çayda yürütülen kazı çalışmalarında, mitolojide aşk ve güzellik tanrıçası “Afrodit” ile şarap tanrısı “Dionysos” heykellerinin baş kısmı gün yüzüne çıkarıldı.
Asur Tanrısı Lamassu Gün Yüzüne Çıktı
Irak’ta Iraklı ve Fransız arkeologların yaptığı ortak çalışma sonucunda Asur tanrısı Lamassu heykeli ortaya çıkarıldı. Horsabad antik kentindeki kazıda ortaya çıkarılan heykel, insan başlı ve hayvan gövdeli bir figür. Heykel aslında ilk olarak 1992’de keşfedildi. Ancak 1995’te heykelin baş kısmı çalındı. Bir süre sonra bulunan baş kısmı, Bağdat’taki Irak Ulusal Müzesi’ne konuldu.
Göbeklitepe ve Karahantepe’de Yeni Heykeller
Ekim ayında, Göbeklitepe’de gerçek boyutlu ve boyalı bir yaban domuzu heykeli, Karahantepe’de ise ölü bir insanı çağrıştıran 2,3 metre boyunda bir heykel bulundu.
Göbeklitepe’nin “D yapısında” kireç taşından yapılmış ve gerçek boyutlu bir yaban domuzu heykeli bulundu. Yüzeyinde kırmızı, beyaz ve siyah pigment kalıntılar görülen eser, döneminden bugüne uzanan ilk boyalı heykel buluntusu olarak tüm dünyanın dikkatini bölgeye çekti. Göbeklitepe’de keşfedilen yaban domuzu heykeli, “H şeklinde” bir sembol, bir hilal, iki yılan ile üç insan yüzü veya maskesi olduğu tahmin edilen süslemelere sahip bir seki üzerinde yer alıyor.
Fransa’da 75 Bin Yıllık Neandertal Gravürleri
Paris’in 240 kilometre güneybatısındaki La Roche-Cotard mağarasında, araştırmacılar eski insanlar tarafından yapıldığı düşünülen bir dizi figüratif olmayan izleri inceledi.
Mağara, 19. yüzyılın sonlarına kadar tortularla kapalı kalmıştı. Araştırmacılar, mağaranın kullanıldığı tarihi daha da ayrıntılandırmak ve el izlerinin modern insanlara mı yoksa Neandertallere mi ait olduğunu anlamak için tortuların gün ışığına en son ne zaman maruz kaldıklarını belirlemek için optik olarak uyarılmış lüminesans kullandılar. Analizler, mağaranın en az 57.000 yıl önce ve muhtemelen 75.000 yıl önce kapandığını ortaya çıkardı.
ArtDog Istanbul’un yayımlanmış tüm sayıları ve 1 yıllık abonelik.
*ArtDog Istanbul’un ilk 5 sayısına ulaşmanın tek yolu.
