Hepimizin Almanya’da bir dayısı, amcası, teyzesi vardır. Türkiye’ye gelirken hediyeler getirir, çocukları aksanlı bir Türkçeyle konuşur. Hem tanıdık hem yabancılardır.
1961’de imzalanan işçi alım anlaşmasından bu yana sayısız kişi çalışmak için Türkiye’den Almanya’ya göç etti. Onlara ilk zamanlarda “misafir işçi” dendi. Bu misafirlik zamanla yabancı bir kültürde kalıcı bir yuva kurma çabasına dönüştü. İçine girdikleri toplumun Doğu ile ilgili fikirleri ile onların topluma dahil olma süreci çatıştı. Kişinin içinde doğup büyüdüğü toplumda gereksinim duymadığı “uyum sağlama” olgusu hayatlarının merkezine oturdu. Aradan geçen altmış küsür yıl sonunda belki kendileri de girdikleri toplum da değişti. Artık hem orada doğan hem orada doğan, göçü anne-babalarından, ninelerinden dinleyen bir kuşak var. Tatlı vatanın onlar için hangisi olduğu kişiden kişiye değişiyor. Belki de doğru bir yanıt içermiyor bu ikilem.
Göçün Sanattaki Yansımaları
Bütün bu süreç yaşamın her alanını olduğu gibi sanatı da etkiledi. Göç, toplumsal normlar, uyum-uyumsuzluk sanatın sık işlenen konuları hâline geldi.
Süße Heimat (Tatlı Vatan) sergisi 1961’den bu yana süregelen yaşantılara dair. Aynı dönemde Türkiye’den birçok işçi Westfalen Ruhr bölgesine ve Ahlen şehrine gelerek Westfalen kömür madeninde çalışmaya başladı. Madenin 2000 yılında kapanmasının ardından da kentte kalıp toplumun bir parçası hâline geldiler. Bu nedenle Kunstmuseum Ahlen (Ahlen Sanat Müzesi), göçmenlerin deneyimlerine ilişkin sanatsal yansımaları inceleyen çalışmalar, sergiler yürütüyor.
On altı sanatçının yer aldığı Süße Heimat sergisi; memlekette bırakılan nesneler ve anılar, yabancı bir yerde yeniden başlamanın zorlukları, iki kültür arasında gidip gelmek ve karşılaşılan önyargılar üzerine kapsamlı bir sergi.
Göçün Zorlukları
Halil Altındere’nin sergide iki işi yer alıyor. Serginin adı için de ilham olan Deutschland Süße Heimat (2019) adlı LED işi ironi içerirken, fotomontaf tekniğiyle bir uçağın içinde değil üstünde doluşmuş insanların olduğu Köfte Airlines, 2015’lerde birçok mültecinin Türkiye üzerinden Batı Avrupa’ya göçüşüne gönderme yaparken, Almanya’ya göçenlerin hiç bitmeyen gidip gelişlerine de gönderme yapıyor.
Şakir Gökçebağ’ın Teppiche (Halılar, 2011/25) işi, bilindik halı yapısına sanatsal müdahalelerle uyum sorununa odaklanıyor.
Hakan Savaş Mican, Souvenirs (2017) videosu; 1972 yılında işçi göçmeni olarak Almanya’ya gidip ve 1999 yılında Türkiye’ye geri dönen annesi Gülsen Mican’ın Berlin’de biriktirdiği eşyalarla yüzleşirken, o günleri anımsaması üstüne.
Servet Koçyiğit’in I Kissed a Bear (2015) işinde ise zürafa ve ayı dudak dudağadır. Ne var ki ayı bunun için bacaklarına sırık takmak durumundadır. Bu amaca uygun ama kırılgan yardımcı araç ile eşit düzeyde, göz hizasında temas ancak geçici olarak mümkün olabilir.
Arada Kalmışlık
Sergide üç işi yer alan Gülsün Karamustafa, Vatan doyduğun değil doğduğun yerdir (1994) işiyle sargı bezi ya da kefen olarak algılanabilecek beyaz kumaşlara sarılı üç kaşıkla göç temasını işliyor.
İki kültür arasında arada olma durumu Nezaket Ekici National Anthems (2005) işinde, Türk milli marşının sözlerini Alman marşının melodisiyle, Alman marşının sözlerini de Türk marşının melodisiyle söyleyerek betimliyor.
Pınar Öğrenci’nin Glück auf in Deutschland (2024) işi ise Alman tarih yazımındaki boşluğa eleştirel bir bakış getiriyor. Ruhr Müzesi Essen’in arşivinde Almanya’daki ilk nesil göçmen maden işçilerinin izine rastlamadığına şaşıran sanatçı, işçilerin tehlikeli çalışma şartlarını ve günlük yaşamlarını işleyerek onlara görünürlük kazandırıyor.
Sergi, iki vatan arasında arada kalan insanların farklı bir toplumda var olma çabalarını; uyum-uyumsuzluk, ötekileştirme, klişelerle tanınmaya çalışılma ekseninde inceliyor.
Süße Heimat sergisi 15 Kasım 2025 – 1 Mart 2026’da Kunstmuseum Ahlen’de görülebilir.
Sanatçılar
Halil Altındere, İmran Ayata, Mehtap Baydu, Nezaket Ekici, Şakir Gökçebağ, Gülsün Karamustafa, Ekin Su Koç, Servet Koçyiğit, Bülent Kullukçu, Silvina Der Meguerditchian, Hakan Savaş Mican, Pınar Öğrenci, Cengiz Tekin, Güneş Terkol, Nil Yalter, Özlem Yenigül.
