Öncü saha araştırmalarıyla şempanzelerin farklı kişiliklerini ve alet kullanımlarını belgeleyen, yumuşak sesli ve entelektüel doğa korumacısı Jane Goodall 91 yaşında hayatını kaybetti.
Şempanzelerin bireysel kişiliklerini ve alet kullanım becerilerini belgeleyen öncü saha araştırmalarıyla bilim dünyasında çığır açan Goodall, çarşamba günü Amerika Birleşik Devletleri’nde bir konuşma turu sırasında California’da doğal nedenlerle hayatını kaybetti.
Jane Goodall: Nesillerden Nesillere Uzanan Bir Etki
Jane Goodall Enstitüsü’nün Instagram’dan yaptığı açıklamaya göre, Washington D.C. merkezli kuruluş, primatologun vefatını duyurarak “keşiflerinin bilimi devrimleştirdiğini” ve Goodall’ın “doğal dünyamızın korunması ve restorasyonu için yorulmak bilmez bir savunucu olduğunu” belirtti.
Bu gönderiyi Instagram’da gör
Goodall, belgesellerdeki görünümleri, televizyon programları ve dünyanın dört bir yanındaki dolup taşan salonlarda yaptığı konuşmalarla, nesiller boyu sevilip tanınan bir isim haline geldi. Çevre savunucusu kimliğiyle sadece akademik çevrelerde değil, her yaştan insanın gönlünde taht kurdu.
Afrika’dan Dünyaya Uzanan Bir Hikâye
1934 yılında Londra’da dünyaya gelen Goodall’ın hayvanlara olan tutkusu, Dr Doolittle ve Tarzan gibi kitapları okurken başlamıştı. Yirmili yaşlarının ortasında Kenya’da bir arkadaşının çiftliğinde kalırken tanıştığı önde gelen primatolog Profesör Louis Leakey, genç kadının potansiyelini fark etti. Herhangi bir akademik diploması olmayan Goodall için 1960 yılında Tanzanya ormanlarına ilk araştırma gezisini düzenlemesine yardımcı oldu.
Onlarca yıl önce Afrika’da şempanzeler arasında yaşarken Goodall, o zamana kadar yalnızca insanlara özgü olduğuna inanılan aktiviteleri belgelerken tarihe geçti. David Greybeard adını verdiği büyük bir erkek şempanzenin çubukla termit yuvalarından böcek çıkardığını gözlemlemesi, bilim dünyasında bir dönüm noktasıydı.
Algıları Değiştiren Gözlemler
1965 yılında dergi ve belgesel görünümleri, dünyanın yalnızca insanların en yakın biyolojik akrabalarını değil, aynı zamanda tüm hayvanların duygusal ve sosyal karmaşıklığını nasıl algıladığını kökten değiştirdi. Goodall’ı kamuoyunun bilincine taşıyan bu çalışmalar, şempanzelerin güçlü aile bağları kurduğunu ve hatta toprak uğruna savaş yaptığını ortaya koydu.
Orson Welles’in seslendirdiği belgeselde bebek şempanzelerle oynayan Goodall, hayvanlarla kurduğu yakın ilişkiyle dönemin çoğunlukla erkek bilim insanlarından eleştiri aldı. Çalışma konularını isimlendirmesi ve “arkadaşlarım” diye bahsetmesi alışılmadık bulundu. Ancak lisans diploması ve bilimsel eğitimi olmadan yaptığı doktorayla elde ettiği sonuçlar, zamanla tüm şüpheleri ortadan kaldırdı.
Jane Goodall ve Aktivizme Adanan Bir Ömür
Saha deneyimlerinin ardından aktivizme yönelen Goodall, hayvanat bahçelerinde ya da tıbbi araştırmalar için tutsak edilen şempanzeleri kurtarmak için mücadele etti. Yaygın habitat tahribatı karşısında iklim değişikliğine karşı harekete geçilmesi çağrısında bulundu.
2024 yılında BBC’ye şunları söylemişti: “Altıncı büyük yok oluşun ortasındayız… Doğayı restore etmek ve mevcut ormanları korumak için ne kadar çok şey yaparsak, o kadar iyi olur.” İleri yaşta bile neyin onu motive ettiği sorulduğunda yanıtı açıktı: “İnsanlar çocukları için bir gelecek istemiyorlar mı?”
Durmak Bilmeyen Bir Yolculuk
1977 yılında kurduğu Jane Goodall Enstitüsü, şempanzeleri korumak ve çevreye fayda sağlayacak projeleri destekliyor. 2003 yılında Dame unvanı alan ve 2025 yılında ABD Başkanlık Özgürlük Madalyası ile onurlandırılan Goodall, 1986 yılından bu yana üç haftadan fazla aynı yatakta uyumadığını belirtmişti. Times gazetesine 2022’de verdiği röportajda sürekli seyahat ettiğini söyleyen bilim insanı, yaşamının son anına kadar çalışmaya devam etti.
Küresel Bir Kayıp
Eski ABD Başkanı Barack Obama, Goodall’ın “bilimdeki kadınlar için nesiller boyunca kapılar açtığını” vurgulayarak veda etti. Oyuncu ve çevre aktivisti Leonardo DiCaprio, onu “gezegenin gerçek bir kahramanı” olarak nitelendirdi: “Milyonları önemsemeye, harekete geçmeye ve umut etmeye ilham verdi.”
Birleşmiş Milletler, 2002 yılından beri Barış Elçisi unvanını taşıyan Goodall’ın kaybından duyduğu üzüntüyü dile getirdi. Genel Sekreter António Guterres, onun “çevremizi korumanın aciliyetine küresel dikkat çekmek” konusundaki çalışmalarını övdü.
Greenpeace, “zamanımızın gerçek koruma devlerinden biri” dediği bilim insanının ölümünden dolayı “kalpleri kırık” olduğunu açıkladı. Birleşik Krallık’taki eş genel müdürü Will McCallum, “Dr Goodall’ın mirası yalnızca bilimde değil, doğayı korumak ve daha iyi bir dünya için umut vermek adına ateşlemeye yardımcı olduğu küresel harekette” olduğunu söyledi.
Doğa tarihçisi Chris Packham, BBC’ye verdiği demeçte onu kahramanları arasında saydığını söyleyerek “devrimci” ve “olağanüstü” diye niteledi: “Dünya üzerindeki yaşam için cephede savaşan tüm kahramanlara ihtiyaç duyduğumuz bir dönemde bir kahramanı kaybetmek bir trajedi.”
