Son 6 ayda üç Pakistanlı sanatçının işleri kamusal alandan toplatıldı/ kaldırıldı. Pakistan devletinin ifade özgürlüğüne getirdiği baskıların sürdüğü haberleri gelmeye devam ediyor.Karaçi’de kamusal bir alanda sergilenen ve Peştunların yargısız infazla öldürülmesine gönderme yapan bir enstalasyona önce hasar verildi daha sonra da eser yok edildi. Türkçeye “Mango Mevsimi” diye çevrilen kitabı toplatıdı.
Pakistanlı yazar Mohammed Hanif’in Pakistan eski cumhurbaşkanı General Muhammed Zia ul-Haq’ı öldüren uçak kazasını konu alan komik romanı “A Case of Exploding Mangoes” 2009 yılında Commonwealth En İyi Kitap Ödülü’nü kazanmış ve Guardian Kitap Ödülü için de kısa listeye alınmıştı. uluslararası başarı elde eden politik hiciv türü kitap Pakistan’da ki tüm kitapevlerinden yerel istihbarat ajanları yoluyla toplatıldı.Al Jazeera News Pakistan’ın giderek sıklaşan bu sansür politikasıyla ilgili br haber hazırladı.
PAKİSTAN SANATI TEHLİKE OLARAK MI GÖRÜYOR?
2019 yılının Ekim ayında düzenlenen Karaçi Bienali’nde, şehrin merkezinde yer alan ve bienal mekanlarından biri olan Frere Hall’da uluslararası üne sahip sanatçı Adeela Suleman’ın 444 adet mezar taşından oluşan“The Killing Fields of Karachi” adlı enstalasyonu gösterildi.
Bu iş, Rao Anwar adlı Pakistanlı bir polisin yargısız infaz yoluyla öldürdüğü insanlara gönderme yapıyordu. Suçlamaları reddeden Anwar’ın mahkemesinin hala devam ettiği de not düşelim.
Karaçi Bienali açıldıktan bir kaç saat sonra bu enstalasyonun başına gelmeyen kalmadı.
İlk önce, enstalasyonun olduğu alanın bir kısmı kitlendi ve halkın buraya ulaşması engellendi. Bu sansür haberleri kulaktan kulaga yayılmaya başlayınca, sanatçılar ve aktivistler enstalasyonun ulaşabildikleri parçalarının başında durmaya ve yüksek sesle sansürün neden uygulandığına dair hesap sormaya başladılar. Bir süre sonra Afaq Mirza adlı bir sivil polis kalabalığı dağıttı. Mirza sansürün Pakistan Ordusunun Karaçi’de bulunan Fifth Corps adlı bölüğü tarafından gerçekleştirildiğini açıkladı.
O dönem Pakistan ordusu iddialara yanıt vermedi.
İlerleyen günlerde mezar taşları yerle bir edildi. Bunun üzerine öğrenciler ve sanatçılar kopartılan parçaları yeniden bir araya getirip, mezar taşlarının aralarına uzanarak nöbet tutmaya başladılar.
Ancak grup oradan ayrılınca mezar taşları bir kez daha paramparça edildi. İkinci kez toplanan taşlar bu müdahalenin ardından tamamen ortadan kaldırıldı.
“Devletin kendi uydurduğu kendine ait bir hikayesi var. Bugün onlar Pakistan’da sanata sansür uygulayarak kalabalıkların düşüncelerini kontrol altında tutmak istiyorlar,” diyen sanatçı Adeela Suleman Pakistan ordusu için kültürün atom bombası kadar tehlikeli olduğunu anlattı.
Türkiye’de “Mango Mevsimi” adıyla yayımlanan ve ilk baskısını dünyada 2009 yılında yapan kitabın toplatılması hakkındaysa yazarı Hanif, “Benim kitabım yaklaşık on yıldır ortalarda dolaşıyor, kitabımın yayıncısı hayatı boyunca iki diktatörlük görmüş geçirmiş biri ve bana benzer bir toplatma olayının hiçbir devirde yaşanmadığını söyledi,” diyor.
Mark Haddo’nun “Eğlenceli, yıkıcı, erotik ve hüzünlü. Kaçık ve dindar bir diktatör olmayı düşünen herkes ilk önce bu kitabi okumalı,” diye yorum yaptığı kitap için Independent gazetesinde “Ahlaki hezeyanları mizahla dengeleyen ve mizahi da ustalıkla ahlaki hezeyanlarla derinleştiren temkinli ve yaratıcı bir ilk roman,” yorumu yer almıştı.
Politik hiciv türünde olan kitabın toplatılması hakkında devlet politikasını eleştiren Hanif, “Şöyle yada böyle, devletin geçmişiyle ilgili bir soru bile sorduğunuzda kötü vatandaş damgasını yiyorsunuz. Onlara göre mutlaka ajansınız, yabancı güçler sizi besliyor…
Pakistan’ın şu anda herhangi bir sanatsal ifadeye yer vermek istemediği ortada.
Bundan üç yıl önce Sarmad Khoosat adlı film yönetmeni hükümet tarafından Onur Ödülü’ne layık görülmüştü. Bugün aynı isim ölüm tehditleri altında yaşamına devam etmeye çalışıyor.
Khoosat’ın “Zindagi Tamasha” adlı sınıf, din, ahlak ve cinsel kimlik temaları üzerine yaptığı filmi ülkenin (CBFC) adlı sansür platform tarafından sakıncalı bulunmuş durumda.
Film Ocak ayında seyirciyle buluşmadan bir hafta evvel ülkenin sağ görüşlü topluluğu tarafından eleştirilmiş ve hedef gösterilmişti.
Türü ne olursa olsun Pakistan’da sanat üreten her sanatçı şu anda Pakistan devleti tarafından “Kabul edilebilir” gibi bir kritere maruz bırakılıyor.
Pakistan Devleti tarafından “Kabul edilemez” ilan edilen işler kötü sanat, devletin onayladıklarıysa “İyi sanat” gibi gösterilmeye çalışılıyor.
Mango Mevsimi kitabının yazarı Hanif’e göre mevcut olan bu sansür politikası olası bir direnci yada protestoyu şimdiden imkansız kılmak için uygulanıyor.
“Mesele basit, korku ortamı yaratmak istiyorlar. Böylece onlara göre sanatçı ne üreteyim diye düşünürken korkuya kapılıp tıkanacak,” diyor Hanif.
Görsel: ‘The Killing Fields of Karachi’ – Adeela Suleman.
