Dünya çapındaki özel sanat müzelerine odaklanan 2023 Özel Sanat Müzesi Raporu, “Dünyada özel mülkiyete ait kaç tane çağdaş sanat müzesi var?”, “En çok hangi ülkede ve hangi şehirde özel sanat müzesi var?”, “Bu özel müzeler nasıl kuruluyor?” ve “Hangi müzelerin Instagram takipçileri daha fazla?” gibi sorular üzerinden gerçekleştirdiği kapsamlı bir araştırmayı 58 sayfada bir araya getirdi. ArtDog İstanbul olarak raporu derinlemesine inceledik.
Amsterdam Üniversitesi Sosyoloji Bölümü ve sanat piyasası araştırma şirketi Larry’s List tarafından ortak çalışma yürütülerek hazırlanan 58 sayfalık rapor,dünyaçapındakiözel sanat müzeleri hakkında kapsamlıbir araştırma sunuyor. Dünyanınönde gelen sanatkoleksiyonerleri tarafından desteklenen Larry’s List’in geçtiğimiz mayıs ayında yayımlanan 2023 Özel Sanat Müzesi Raporu, hem Türkiye’deki hem de dünyadaki özel çağdaş sanat müzelerini inceliyor. Raporda, “Dünyada özel mülkiyete ait kaç tane çağdaş sanat müzesi var?”, “En çok hangi ülkede ve hangi şehirde özel sanat müzesi var?”, “Bu özel müzeler nasıl kuruluyor?”, “Hangi müzelerin Instagram takipçileri daha fazla?” gibi sorulara yanıt aranıyor.
Hangi Müzeler?
Rapora konu olan özel çağdaş sanat müzeleri seçilirken özel bir kişi veya aile tarafından kurulmuş olmalarına dikkat edildi. Sadece bir kurum veya şirket tarafından kurulan özel müzeler rapora konu edilmedi. Hem aile hem de şirket şeklinde hibrit bir forma sahip olan müzeler raporda yer aldı. Online müzeler rapora dahil edilmedi. Ayrıca rapordakimüzelerin kalıcıbir modern veyaçağdaşsanat eserleri koleksiyonuna sahip ve bu koleksiyonun halka açıkbir fiziksel yapıda sergileniyor olmasına dikkat edildi. Öte yandan müzeninkurucusunun da sanat eseri koleksiyoneri olması ve kişisel koleksiyonunun en azından bir bölümünü kalıcı veya geçici olarak bu yapıda sergilemesi gerekiyordu.
İstanbul Bu Kez İlk 10’a Giremedi
Larry’s List, özel sanat müzeleri hakkındaki ilk en kapsamlı çalışmayı 2016 Özel Sanat Müzesi Raporu ile yaptı. İstanbul bu rapora, Arter, PeraMüzesi, BorusanContemporary ve ElgizMüzesi ile dünyanınençoközelsanat müzesine sahip şehirleri arasında 9’uncu olarak girmişti. 2016 raporunda 4 müze ile 9’uncu sırayı Brüksel, Londra ve Şangay ile paylaşan İstanbul, 2023 raporunda en fazla özel sanat müzesine sahip olan ilk 10 şehir listesine giremedi. Rapora konu olan şehirlerdeki sanat müzelerindeki artış İstanbul’u en çok özel sanat müzesine sahip ilk 10 şehir listesinden düşürdü. 2023 raporunda Türkiye’deki özel sanat müzesi sayısı, 2016’da açılan Evliyagil Ankara, 2019’da kurulan Evliyagil İstanbul ve yine 2019 tarihli Odunpazarı Modern Müze’nin eklenmesiyle 7’ye çıktı. Ancak bu rakam Türkiye’nin en çok özel sanat müzesine sahip ilk 10 ülke arasına girmesine yetmedi.
Seul’de 17 Müze
2023 listesinin ilk beş şehri 17 müze ile Seul, 14 müze ile Berlin, 11 müze ile Pekin, 10 müze ile New York, 9 müze ile Atina oldu. Bunu 8 müze ile Şangay ve 7’şer müze ile Brüksel, Gyeonggi, Londra ve Miami takip etti. İlk 10 şehrin çoğunun Avrupa ve Asya’da olması dikkat çeken bir detaydı. Ortadoğu son yıllarda sanat piyasasında küresel bir trend haline gelmeye başlasa da ilk 10’a giremedi. Listede Londra’nın gerilerde kalması ise şehirdeki yüksek kira fiyatlarına ve bir müze için uygun mekân bulmanın zorluğuna bağlandı. Ayrıca Los Angeles, sanat dünyasında önemli bir role sahip olsa da sadece iki özel sanat müzesine ev sahipliği yaptığı için listede yer almadı.
Birinci Almanya
En fazla özel sanat müzesine sahip ülke 60 müze ile Almanya oldu. Bunu 59 müze ile ABD izledi. Üçüncü sırada 50 müze ile Güney Kore, dördüncü sırada ise 30’ar müze ile İtalya ve Çin yer aldı. Burada dikkat çeken detay Çin’in ilk 5’e girmesi oldu. Çünkü ülkedeki ilk özel sanat müzesi kapılarını yakın bir tarih olan 2002 yılında açtı. Listenin altıncı sırasında 21 müze ile İspanya, yedinci sırasında 19 müze ile Fransa yer alıyor. Bunları 11’er müze ile Belçika ve İsviçre, 10’ar müze ile Yunanistan ve Japonya izliyor. Raporda toplam 59 ülkede yer alan özel sanat müzelerine yer veriliyor. Bu ülkelerden 24’ünde rapora konu olan sadece bir özel sanat müzesi var. Yüzde 69’unda ise 5 veya daha azmüze yer alıyor. Yüzde 17’si 6 ila 10 arasında müzeye sahipken yüzde 15’i 10’dan fazla ve sadece yüzde 5’i 40’tan fazla özel sanat müzesine sahip.
En Çok Özel Sanat Müzesi Olan İlk 10 Şehir
Seul (17 Müze)
Berlin (14 Müze)
Pekin (11 Müze)
New York (10 Müze)
Atina (9 Müze)
Şangay (8 Müze)
Brüksel (7 Müze)
Gyeonggi (7 Müze)
Londra (7 Müze)
Miami (7 Müze)
Yarısı Avrupa’da
Raporda özel sanat müzeleri kıtalar bazında da incelendi. Buna göre dünyadaki özel sanat müzelerinin yarısı Avrupa’da. Asya yüzde 24 ile ikinci sıraya oturuyor. Bunu yüzde 15 ile Kuzey Amerika izliyor. Orta Doğu ve Latin Amerika yüzde 4’erlik bir oranı paylaşıyor. Afrika ve Okyanusya ise yüzde 2’den daha az bir oranla listeye giriyor. Avrupa’nın lider pozisyonu Rönesans dönemine dayanıyor. 15. yüzyılİtalyasında Medici ailesinin başlattığı özel sanat müzesi geleneği bugün Avrupa’daki 222 özel müzeyle devam ediyor. İkinci sıradaki Asya’da ise özel müzeler açma geleneği 20. yüzyılınsonlarına doğru başladı. 2010’dan bu yana kıtada 46 yeniözel sanat müzesi açıldı.
Ne Zaman Kuruldular?
Raporda müzelerin kurulduğu yıllar da inceleniyor. Buna göre rapora konu olan özel sanat müzelerinin yüzde 82’si 2000 ila 2022 yılları arasında kuruldu. 2010’lu yıllarda kurulanlar raporda yer alan müzelerin yüzde 45’ini oluşturuyor. Müze açılışlarının zirve yılı ise 29 yeni müze ile 2011 oldu. 2017’de dünya çapında 24 yeni müze açıldı. 2020 ve 2022 yılları arasında sadece 21 özel müze faaliyete başladı. Rapordaki müzelerin yüzde 11’i 1990’lı yıllarda, yüzde 5’i ise 1970-1989 yılları arasında açıldı. Bugün halen faaliyet gösteren özel sanat müzelerinin sadece 7’si 1960’larda kapılarını açtı. Tüm bu istatistikler özel sergi alanları açma trendinin 2000’li yıllardan itibaren yükselişe geçtiğini gösteriyor.
Dokuz Eserli Müze
Raporda yer alan özel sanat müzelerinin yüzde 49’unun koleksiyonlarında 500 veya daha az sanat eseri var. Yüzde 29’unda 1500’den fazla sanat eseri bulunurken yüzde 22’sinin koleksiyonları 501 ila 1500 parçadan oluşuyor. Larry’s List’in raporuna konu en az sanat eserine sahip müze, Arjantin’in Salta şehrindeki The James Turrell Museum. Müzede sadece dokuz sanat eseri var. Koleksiyonu en geniş müze ise Almanya’daki Museum Würth. Üç müze binası ve çeşitli galeri mekanlarına ayrılan Museum Würth’ün koleksiyonu çoğunlukla resim ve heykelden oluşan 18 bin 300 parçadan meydana geliyor.
Yarısı Vakıf
Özel sanat müzeleri genelliklekoleksiyoner olarak bilinen bir veya daha fazla kişinin veya bir vakfın bünyesinde kuruluyor. Müzeler vakıf bünyesinde kurulsa da halen bu özel kişiye ve sağladığı finansmana bağlantılı oluyor. Larry’s List’in raporuna konu olan müzelerin yarısı kendilerini vakıf olarak tanımlıyor. Vakıf kurmanın müzeler için yasal faydaları olması ve bazı ülkelerde vergi avantajları sağlaması buna sebep olarak gösteriliyor. Koleksiyonerlerin kurumlarını kâr amacı gütmeyen organizasyonlara dönüştürmelerinin bir diğer sebebi olarak da kendilerini galerilerden ve diğer ticari kuruluşlardan net bir şekilde ayırmak istemeleri olarak açıklanıyor.
En Çok Özel Sanat Müzesi Olan İlk 10 Ülke
Almanya (60)
ABD (59)
Güney Kore (50)
İtalya (30)
Çin (30)
İspanya (21)
Fransa (19)
Belçika (11)
İsviçre (11)
Yunanistan (10)
Japonya (10)
Yarısında 10’dan Az Çalışan Var
Rapor için toplanan istatistikler özel sanat müzelerinin yüzde 51’inin 10 ya da daha az çalışana sahip olduğunu gösteriyor. Yüzde 28’i ise müzeyi 5 ya da daha az çalışanlaişletiyor. Rapora konu olan müzelerin çeyreği 11 ila 20 çalışana sahipken yüzde 13’ü 21 ila 40 kişiyi istihdam ediyor. Sadece yüzde 10’unda 40’tan fazla çalışan var. 5’ten az çalışanı olan özel müzelerin neredeyse tamamı Avrupa ve ABD’de. Asya’daki müzelerin yarısından fazlasında 11 ila 20 çalışan bulunuyor. 40’tan fazla çalışanı olan müzelerin yer aldığı ülkeler arasında ABD, Yunanistan, Brezilya, Arjantin, Güney Afrika, Endonezya ve Litvanya’nın yanısıra Türkiye de yer alıyor.
Takipçiler Farklı Ziyaretçiler Aynı
Larry’s List rapor için en çok ziyaret edilen özel sanat müzelerini de inceledi. Buna göre dünya çapında en fazla ziyaretçi alan özel sanat müzeleri ABD’deki The Broad, İngiltere’deki Saatchi Gallery, Hollanda’daki Museum Voorlinden, Almanya’daki Museum Frieder Burda, Güney Kore’deki Museum SAN ve Güney Afrika’daki Zeitz Museum of Contemporary Art Africa. Tüm bu müzelerin yıllık ziyaretçi sayılarının 100 binin üzerinde olduğu belirtiliyor. Ancak çoğu müze ziyaretçi sayılarını halka açık bir şekilde paylaşmıyor. Burada da ilginç olan detay ise neredeyse aynı ziyaretçi sayısına sahip olan müzelerin sosyal medya takipçi oranlarındaki farklılık. Saatchi Gallery’nin Instagram hesabında 2.2 milyon takipçisi varken Museum Frieder Burda’nın takipçi sayısı sadece 16 bin.
Yüzde 35’i Ücretsiz
Özel sanat müzelerinin yüzde 35’i girişücreti almıyor. Yüzde 17’si 5euro veya daha az ücret talep ederken yüzde 22’si 6 ila 10 euro arasında bir bilet fiyatı biçiyor. Yüzde 25’i 10 eurodan daha fazla ücret isterken sadece yüzde 2’sini gezmenin bedeli 20 eurodan fazla.
Öte yandan rapora konu olan müzelerin yüzde 84’üsergiler dışında ek programlar da sunuyor. Bunlar arasında rehberli turlar, sanatçırezidans programları, film gösterimleri, performanslar ve söyleşiler gibi etkinliklervar.
Üçte Birinin Kafesi Var
Bütçe, özel sanat müzesi açarken belki de uğraşılması gereken en zor detay. Özel müzelerin tipik gelir kaynakları dört temel kümeye ayrılıyor: Kurucunun kaynakları, müzenin ürettiği gelir, bağışçıların katkıları ve devlet yardımları. Çoğu müze kurucusu, hem ilk kurulum hem de bir müze işletmesinin devam eden maliyetlerini karşılamak için birincil finansman kaynağı olarak kendi kaynağını kullanıyor. Müzelerin kendi ürettikleri gelir de giriş ücretleri, hediyelik eşya satışları, yiyecek ve içecek satışları veya mekân kiralamadan elde ediliyor. Özel sanat müzelerinin yüzde 33’ünde kafe veya restoran, yüzde 30’unda ise müze dükkânı veya kitapçı bulunuyor. Buna karşılık, müzelerin yüzde 6 gibi küçük bir bölümünün özel bağış programı var ve yalnızca yüzde 4’ü gelir kaynağı olarak devlet yardımı alıyor.
Pera Müzesi En Çok Takip Edilenlerden
Raporun önemli bir kısmı da özel sanat müzelerinin sosyal medyadaki varlıklarına ayrıldı. Müzelerin yüzde 88’inin Instagram hesabıvar. Bu hesaplarınyüzde 45’inde sadece 5 bin ya da daha az takipçi varken yüzde 29’u 5 bin 1 ila 20 bin takipçiye sahip. Müzelerin sadece yüzde 15’inin 20 bin 1 ila 50 bin takipçisi bulunuyor. 50 bin takipçiden sonra oran da düşmeye başlıyor. Rapora konu olan müzelerin yüzde 5’i 50 bin 1 ila 100 bin takipçiye sahipken yüzde 6’sının 100 bin 1 ila 500 bin takipçisi var. Müzelerin sadece yüzde 2’si 500 binden fazlaInstagram takipçisine sahip. Araştırmacılar dünyada en çok takipçisi olan Instagram hesaplarına sahipözel sanat müzelerine baktığında 8’inci sırayaPeraMüzesi’ni yerleştirdi. Müzenin yaklaşık 251 bin takipçisi bulunuyor. Listenin ilk sıralarına ise sırasıylaSaatchi Gallery, MALBA, Fondazione Prada, The Broad, Instituto Inhotim, Fondation Louis Vuitton, Instituto Moreira Salles oturuyor.
58 sayfalık rapordan öne çıkan bilgiler
- Dünyada özel olarak kurulmuş 446 çağdaş sanat müzesi var. Larry’s List’in 2016 raporundan bu yana 111 yeni müze daha kuruldu ancak bunların 98’i halen faaliyette.
- En çok özel sanat müzesine sahip ilk 5 ülke olan Almanya, ABD, Güney Kore, Çin ve İtalya dünyadaki tüm özel sanat müzelerinin yarısına ev sahipliği yapıyor.
- Bugün var olan özel müzelerin yüzde 82’si 2000 yılından sonra kuruldu. Bunlardan 152’si son 10 yılda ziyarete açıldı. Sadece 21’i ise 2020 ve 2022 yılları arasında faaliyete geçti.
- Özel sanat müzelerinin yarısıkendilerini vakıfolarak tanımlıyor.
- Rapora konu olan müzelerin yüzde 18’ine sadece randevu ile girilebilirken yüzde 82’sidüzenli olarak halka açık.
- Yine rapora konu olan müzelerin yüzde 35’i girişte ücret almıyor.
- Özel sanat müzelerinin yüzde 88’ininInstagram hesapları bulunuyor.
