Türkiye’nin ilk özel müzesi olan Sadberk Hanım Müzesi, Büyümüş de Küçülmüş, Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’ndan Çocuk Kıyâfetleri sergisini izleyiciye sunuyor. Sergi, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadarki zaman dilimine yayılan çocuk kıyâfetleri koleksiyonu aracılığıyla ailede, toplumda ve geleneklerde çocuğa verilen önemin altını çiziyor. Çoğunluğunu özel gün kıyâfetlerinden oluşan 72 eser, hem dönemin toplumsal yapısı hem de Batı modası etkilerinin açıkça görüldüğü terzilik ve moda kültürü hakkında da fikir veriyor.
Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’nda yer alan çocuk kıyâfetleri ve aksesuarları, küçük bir grup olmakla beraber çok çeşitli örneği içermesi bakımından bu alanda önemli bir yer teşkil ediyor. Sahibi kesin olarak bilinmeyen ama küçük şehzadeler için hazırlanmış olduğu düşünülen üniformalar, istanbulin adı verilen tören üniforması, muhtelif kumaşlardan hazırlanmış dantelli, işlemeli, bezemeli kız çocuk elbiseleri, fötr üzerine işlemeli sünnet pelerinleri ve bebek elbiseleri sergi kapsamında ziyaretçilerin ilgisine sunuluyor. Kıyâfetlerin yanı sıra bazıları küçük sultanlar için hazırlanmış güneş şemsiyeleri, çeşitli yaş gruplarına ait patik, terlik, pabuç, potin ve bot gibi tamamlayıcı aksesuarlar ise dönemin çocuk modasını bütüncül bir anlatıyla aktarma imkânı sağlıyor.
Koordinasyonu Hülya Bilgi tarafından üstlenilen ve Dr. Lale Görünür küratörlüğünde hazırlanan Büyümüş de Küçülmüş Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’ndan Çocuk Kıyâfetleri sergisi, Dr. Umut Durmuş’un sergi tasarımıyla izleyiciye sunuluyor. Sergiye bir de yayın eşlik ediyor.
Sergi kapsamında hazırlanan yayında, Dr. Şebnem Eryavuz, Havva Furat Ay ve Makbule Merve Uca’nın ve küratör Lale Görünür’ün makaleleri ile, çocuğa ve çocukluğa farklı perspektiflerden yaklaşılıyor ve doğumdan eğitime varan geniş yelpazede çocuğun öznesi olduğu farklı evreler ve ritüeller ele alınıyor. Yayın, Osmanlı toplumunda çocuk olmanın çeşitli yönlerinin maddi kültüre ve görsel medyaya yansımasını ve çocuk kıyâfetlerini biçimlendiren etmenleri detaylı bir şekilde gözler önüne seriyor.
Sergi aynı zamanda Osmanlı toplumunda çocuk olmanın Batılı seyyahların gözlemlerinde nasıl tezahür ettiğini de ortaya koyuyor. 16. yüzyılın ikinci yarısında Nicolas de Nicolay ve Léon Davent tarafından hazırlanan Les quatre premiers livres des Navigations et Pérégrinations Orientales isimli seyahatnâme, Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı’da çocuk olmaya dair önemli bilgiler sunan bir kaynak. Ömer M. Koç Koleksiyonu’nda bulunan bu seyahatnâmenin üç ayrı edisyonu da sergide ziyaretçilerle buluşuyor.
Sergide, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında çocuklara gösterilmiş olan ihtimam birkaç ana tema etrafında irdeleniyor. Beşik, bebek yatak takımları, lohusa şerbeti ikramı için kullanılan sürahiler gibi çeşitli eserler aracılığıyla Osmanlı döneminde doğumla ilgili gelenekler ve kutlamalar ziyaretçiye aktarılıyor.
Büyümüş de Küçülmüş sergisinde ele alınan bir diğer tema da 4-5 yaşına gelen çocukların okula başlaması vesilesiyle düzenlenen Âmin Alayı/Bed’-i Besmele töreni. Bu kapsamda çocukların giydiği özel kıyâfetler, omuzlarına astıkları cüz keseleri ve mektepte kullandıkları Elifbâ ve gümüş hilaller bir arada sergileniyor. Osmanlı toplumunda önemli bir yere sahip olan sünnet geleneği ise 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başına tarihlenen sünnet pelerinleri aracılığıyla sergide karşılık buluyor.
Sergi tanıtım metninde şu ifadelere yer veriliyor:
“Siyah-beyaz fotoğraflarda gördüğümüz, yetişkin kıyafetlerinin minyatür halleri ile poz veren çocukların, ciddi bakışları arkasındaki renkli masal dünyasını yansıtacak bir sergileme yapmaya çalıştık. Evlatlarını böyle özenle giydiren yetişkinlerin, onları zihinlerindeki bir sahneye yerleştirmiş olduklarını düşünüyorum. Büyümüş de küçülmüş oyuncularımızı fotoğraf stüdyosunda bile olsa dekor önünde gördüğümüz fotoğraflar da bunun kanıtı gibi. Minik aktörlerin, kostümleri ile çıktıkları küçük sahneleri andıran vitrinlerin tasarımı yetişkinler kadar küçük ziyaretçilerimizin de ilgisini çekecek ve ilgili dönemdeki sosyal hayat, çocuğa bakış, gelenekler ve bunlara eşlik eden ritüeller hakkında öğrenmeye teşvik etmesini umuyoruz.
“Çeşitli yollarla ve kıymetli hibelerle müze koleksiyonuna dahil olup özenle korunan, her geçen gün zenginleşen mütevazı ancak seçkin çocuk kıyâfetleri koleksiyonumuzu bir sergi projesiyle Cumhuriyetin 100. yılını idrak ettiğimiz böylesine anlamlı bir zamanda ziyaretçinin ilgisine sunmanın gururunu yaşıyoruz.”
2023 yılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel Ödülü’ne layık görülen Sadberk Hanım Müzesi’ndeki Büyümüş de Küçülmüş Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’ndan Çocuk Kıyâfetleri sergisi, 29 Ekim’e kadar çarşamba hariç her gün 10.00 – 17.00 saatleri arasında görülebilir.
Söyleşiler
Öte yandan sergi kapsamında Doç. Dr. Güven Gürkan Öztan, “Küçük Yurttaşlar, Büyük Sorumluluklar: Ulus-Devletleşme Sürecinde Çocukluk” başlıklı bir konuşma yapacak. Söyleşi 4 Mayıs Cumartesi günü saat 10.30-11.00 arasındaki sergi turundan sonra yapılacak.
1 Haziran Cumartesi günü ise Prof. Dr. Kürşad Demirci, “Üç Tek Tanrılı Dinde Erişkinlik Törenleri” söyleşisi saat 11.00’de başlıyor.
