ABD, aralarında uzun süredir tartışma konusu olan Bubon kökenli bronz bir imparator heykelinin de bulunduğu onlarca kültür varlığını Türkiye’ye iade etti. Burdur’un Gölhisar ilçesi sınırlarında yer alan, Roma döneminde önemli bir yerleşim yeri olan antik kent Bubon, özellikle imparatorlara adanmış anıtsal heykelleriyle biliniyor.
1960’lı yıllarda kentteki Roma imparatorlarına adanmış kutsal alandan yağmalanan bu heykeller, yasa dışı yollarla Avrupa ve ABD’ye taşındı. İzmir merkezli kaçakçılar, İsviçre ve New York bağlantılı sanat tacirleri aracılığıyla eserleri uluslararası sanat piyasasına soktu. Müzeler ve özel koleksiyonlar üzerinden sahte köken bilgileriyle dolaşıma sokulan heykeller, yıllar içinde akademik yayınlar ve sergiler yoluyla meşrulaştırıldı. Metropolitan Museum of Art, Cleveland Museum of Art ve Getty Museum gibi önemli kurumların koleksiyonlarına giren bu eserler, Bubon’un kültürel mirasının nasıl parça parça dağıtıldığını da gözler önüne serdi.
Uzun Hukuki Mücadelenin Ardından
İade edilen eserler arasında en dikkat çekici parça, yaklaşık 2 bin yıllık başsız bronz Çıplak İmparator heykeli oldu. Uzun süredir hukuki tartışmalara konu olan heykel, Santa Monica’da yaşayan koleksiyoner Aaron Mendelsohn’un elindeydi ve Manhattan Savcılığı ile Mendelsohn arasında iki yıla yayılan dava sürecinin merkezinde yer aldı. Mendelsohn, eseri iyi niyetle satın aldığını savunurken, savcılık heykelin New York merkezli bir kaçakçılık ağı aracılığıyla ABD’ye sokulduğunu ortaya koydu. Davaların düşmesi ve taraflar arasında varılan anlaşmanın ardından heykel New York’a taşındı ve düzenlenen resmi törenle Türkiye’ye iade edildi.
Aynı törende, tarihi 2. yüzyıla uzanan hatip Demosthenes’i betimleyen mermer bir baş da Türkiye’ye teslim edildi. Daha önce Metropolitan Museum of Art koleksiyonunda yer alan eser, sahte köken bilgileriyle dolaşıma sokulduğunun anlaşılması üzerine 2025 yılında yetkililer tarafından el konularak iade sürecine dahil edildi. Bunlara ek olarak, Burdur’un Düver bölgesindeki bir Frig tapınağından yağmalanan 41 adet pişmiş toprak levha da Türkiye’ye dönen eserler arasında yer aldı. Söz konusu levhalar, Virginia Museum of Fine Arts’ın koleksiyonunda yapılan iç inceleme sonucunda tespit edilerek müze tarafından gönüllü olarak teslim edildi.
Tören sırasında konuşan Manhattan Bölge Savcısı Alvin L. Bragg Jr., Bubon gibi antik alanlarda gerçekleşen yağmanın boyutlarına dikkat çekerek, bu iadelerin yalnızca geçmişteki bir haksızlığı telafi etmekle sınırlı olmadığını, aynı zamanda kültür varlığı kaçakçılığına karşı uluslararası ölçekte güçlü bir mesaj taşıdığını vurguladı. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Gökhan Yazgı ise süreci, kararlılıkla sürdürülen uluslararası iş birliğinin somut bir sonucu olarak değerlendirdi.
