Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesindeki Aizanoi, 5 bin yıllık geçmişiyle dünya ticaretinin başlangıç noktası kabul ediliyor. Antik kent, dünyada bilinen ilk borsanın da bulunduğu yer. Anadolu’nun bu kültür değeri 2012 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alındı. 2023’ün Aralık ayında ise Borsa İstanbul’un 150’nci yılına özel olarak “gong” çalma törenine ev sahipliği yaparak ilgi topladı. Ne yazık ki tüm bu özellikler Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı’nın da bulunduğu Aizanoi’yi ayağa kaldırmak için yeterli değil. Türkiye ve dünyanın bu önemli mirası, şimdilerde kültürel miras bilincinin arttırılması ve korunmasını kendisine misyon edinmiş, Türkiye’nin kültür mirası fuar ve konferansı HERİTAGE İstanbul’un gündeminde. Fuar, yıl boyunca kurumsal dokümanlarında ve iletişiminde Aizanoi Antik Kenti’ni kullandı. 15-17 Mayıs tarihleri arasında Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı’nda sekizinci kez gerçekleştirilecek Heritage İstanbul, CoinTR işbirliğiyle kentin tanıtılmasına ve arkeolojik kazılarına katkı sağlamayı hedefliyor.
Fuar öncesi gazetecilere Aizanoi Antik Kenti’ni gezdiren ve Kütahya Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nde düzenlenen basın toplantısında açıklama yapan Heritage İstanbul Projeler Sorumlusu Osman Murat Akan, amaçlarının Türkiye’nin kültür mirası ile ilgili sorunlarını yerinde tespit etmek olduğunu vurguladı. “Bizim sloganımız geçmişe gelecek sağlamak” diyen Akan, Heritage İstanbul’un bu yıl iletişimine taşıdığı Aizanoi Antik Kenti ile ilgili ise şunları söyledi:
“Kültür mirasının aslında önemli unsurlarından birisi olan ekonomi ve onun da ilk çıktığı noktalardan birisi olan Ege Bölgesi’ndeki Lidya, ondan sonra da Aizonai’nin olduğu biliniyor. Toplantımızı Roma toprakları ve paranın döndüğü, paranın nominal değerinin bulunduğu yerler olan ve dünyanın ilk borsasının kurulduğu yer olarak bilinen alanda yapmak istedik. Hem bunu Türkiye’ye duyurmak hem CoinTR’yi, hem de bölgesel farkındalığı sağlamak için böyle bir adım attık.”
Zeus Tapınağı, Zeus Arkoteri ve borsa alanı NFT’leştirilecek
Heritage İstanbul Projeler Sorumlusu Osman Murat Akan ve CoinTR CEO’su Ali Eşelioğlu düzenlenen basın toplantısında Kütahya Çavdarhisar’da bulunan ve günümüze gelen en sağlam Zeus Tapınağı ve Arkoteri’nin ve dünya ticaretinin başlangıç noktası kabul edilen, bilinen ilk borsanın da bulunduğu Aizanoi Antik Kenti’nin, CoinTR’nin kademeli olarak yürütülecek projeleriyle dijitalleşeceğini duyurdu.
Proje kapsamında öncelikli olarak tarihi kentin simgesi olan Zeus Tapınağı, Zeus Arkoteri, Borsa alanı, Roma Köprüsü ve Antik Kent alanından çıkartılan eserlerden üç özel seri halinde toplamda 12 NFT üretilecek. NFT’ler 15-17 Mayıs tarihleri arasında 8. kez yapılacak Heritage İstanbul’da sergilenecek. Limitli seri olarak üretilecek NFT’lerden biri fuara konuşmacı olarak katılacak UNESCO İyi Niyet Elçisi ve Ürdün Prensesi Dana Firas’a, biri Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’a verilecek. Bir diğer NFT ise 16 Mayıs’ta açık arttırma ile satılarak, geliri kazı alanının çalışmaları için bağışlanacak. Fuarda ayrıca ziyaretçilere Kütahya’yı ve Aizanoi Antik Kenti’ni tanıtacak NFT’ler de hediye edilecek.
“Kazıları Destekleyecek Sponsorlara İhtiyaç Var”
Konuşmasında Türkiye’de ciddi projeler ve ekipler oluşturularak kesintisiz bir şekilde kazılan çok az arkeolojik kazı olduğuna dikkat çeken Aizanoi Antik Kenti Kazı Başkanı Prof. Dr. Gökhan Coşkun, Aizanoi’deki kazıların yaklaşık 100 yıl önce başladığına ancak 1970’lere kadar düzensiz bir şekilde devam ettiğine dikkat çekti.
Kentteki en ciddi kazı çalışmalarının ise son üç yılda yapıldığını dile getiren Çoşkun, “Arkeolojide kazılarda maddi kaynak çok önemli. Türkiye’deki bütün kazılar için en büyük sorun bu. Biz hep küçük imkânlarla büyük işler yapmak zorunda kalıyoruz. Aizanoi’da daha önce maalesef büyük bütçelerle çalışamadıkları için bu büyük kentin çok küçük bir kısmı açığa çıkarıldı. Biz son üç sezonda 100’e yakın işçiyle çalışma fırsatı bulabildik. Bu da kazılarda ilerlememizi sağladı.”
2021 yılından bu yana Kütahya Müze Müdürlüğü, İl Kültür Müdürlüğü ve Dumlupınar Üniversitesi desteğiyle üç sezondur kazıların aralıksız devam ettiğini belirten Kazı başkanı konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Biz son üç sezonda Aizanoi’da 12 ay boyunca çalışıyoruz ancak maddiyata dayanan teknik personel çalıştırma sorunu yaşıyoruz. Halihazırda 17 kişi çalışıyor ama kış sezonu geldiğinde durum değişebiliyor ve endişeleniyoruz. Valilik destek veriyor ama bazen bu desteğin miktarı düşebiliyor, personel çıkarmak zorunda kalabiliyoruz. Bu nedenle bizim kazılarda sürekliliği sağlayacak ciddi sponsorlara ihtiyacımız var.”
Çoşkun antik kentte yapılan basın gezisinde, 2023 yılında Penkalas Çayı’nda yürütülen kazı çalışmaları sırasında, mitolojide aşk ve güzellik tanrıçası olarak bilinen Afrodit’in heykel başının ikincisi, şarap tanrısı Dionysos’un ise üçüncü heykel başı gün yüzünü çıkarıldığı ve kentin yerli ve yabancı basında gündeme taşındığını ekledi. Yine aynı yıl Zeus Tapınağı’nın doğusundaki agorada yoğunlaşılan kazı çalışmalarında ise bijuteri ürünleri ve makyaj malzemeleri gibi kozmetik ürünlerine ait kalıntıların bulunduğu 2 bin yıllık dükkanlara ulaşıldığını belirtti.
Aizanoi Antik Kenti
Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı’nın da bulunduğu Aizanoi Antik Kenti Kütahya Çavdarhisar ilçe merkezinde, Kütahya’ya 50 kilometre uzaklıkta. Kentin, Penkalas (Kocaçay) Irmağı’nın yukarı kesiminde tanrıça Meter Steunene’nin kutsal mağarası civarında yaşayan Frigyalılar’ın öncüsü olarak antik kaynaklarda geçen Azanadlı mitoloji kahramanının, Su Perisi Erato ile efsanevi Kral Arkas’ın birleşmesinden ortaya çıktığı düşünülüyor.
Aizanoi, antik Frigya’ya bağlı olarak yaşayan Aizanitis’lerin ana yerleşim merkezi. Kentin yüksek platosu üzerinde bulunan Zeus Tapınağı’nın çevresinde yapılan kazılarda, MÖ 3 bin yıllarına ait yerleşim izlerinin ortaya çıktığı biliniyor. Helenistik Dönem’de bu bölge değişimli olarak Bergama’ya ve Bithynia’ya bağlı iken MÖ 133’de Roma egemenliğine girmiş.
Roma imparatorluk döneminde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmış. Aizanoi antik kenti en parlak dönemini MS 2. yüzyılda yaşamış, büyük imar faaliyetleri görmüş ve bu dönemde birçok yapı inşa edilmiş. Erken Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi iken, 7’nci yüzyıldan itibaren bu önemini yitirmiş. Tapınak düzlüğü Orta Çağ’da bir hisara dönüştürülmüş. Selçuklular Dönemi’nde ise Çavdar Tatarları tarafından tapınak ve çevresi bir tür üst olarak kullanılmış. Tapınağın duvarları üzerine Çavdar Tatarları tarafından kazınan “ok atan süvariler” gibi kimi semboller ise günümüze kadar ulaşmış.
Aizanoi 1824 yılında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiş, 1830-1840’lı yıllarda incelenmiş ve tanımlanmış. 1926 yılında M. Schede ve D. Krencker başkanlığında Alman Arkeoloji Enstitüsü’nce ilk kazılar başlamış. 1970 yılından bu yana ise her yıl düzenli olarak kazı çalışmaları devam ediyor.
Kentte Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı’nın yanı sıra 15 bin kişi kapasiteli tiyatro ve tiyatroya bitişik nizamda yapılmış 13 bin 500 kişilik stadyum, iki hamam, dünyanın ilk ticaret borsa binası, sütunlu cadde, Kocaçay üzerinde ikisi ayakta kalmış beş köprü, iki agora, gymnasium, Meter Steunene kutsal alanı, nekropoller, antik bir bent, suyolları, kapı yapıları bulunuyor.
Roma ve Osmanlı İç İçe
UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ndeki antik kenttin bulunduğu alan kentsel sit alanı olarak da öne çıkıyor. Arkeolojik sit alanı içinde 1900’lü yılların başlarından 1930’lara kadar devam eden kentsel doku da Kütahya Valiliğince yürütülen çalışmalar kapsamında korunuyor. Antik kent içerisinde Osmanlı mimarisini yansıtan 7 tarihi konak valilik tarafından aslına uygun restore edilmiş. Konaklar, yöresel ürün satış yeri, kafeterya ve sosyal mekan olarak hizmet vermesi planlanıyor.
