Londra’daki Tate Modern’de düzenlenen törenle 2025 Uluslararası Booker Ödülü’nün kazananı açıklandı: Banu Mushtaq’ın kaleme aldığı ve Deepa Bhasthi’nin Kannada dilinden İngilizceye çevirdiği Heart Lamp, ödül tarihine geçen bir başarıya imza attı. Ödül, hem bu prestijli yarışmanın tarihinde ilk kez bir öykü kitabına verildi, hem de Kannada dilinden çevrilen bir eser ilk defa bu ödüle layık görüldü.
Bir Kadın Yaşamının Derinliklerine Yolculuk
77 yaşındaki avukat, yazar ve kadın hakları savunucusu Banu Mushtaq’ın 1990–2023 yılları arasında kaleme aldığı yaklaşık 50 öykü arasından seçilen 12 kısa öyküden oluşan Heart Lamp, Hindistan’ın güneyindeki ataerkil topluluklarda yaşayan Müslüman kadınların gündelik yaşamlarına odaklanıyor. Yazarın hukuk kariyeri boyunca tanık olduğu acılar, baskılar ve sistematik eşitsizlikler, bu hikâyelerin ilham kaynağını oluşturuyor.
Mushtaq, kitabın yazım süreci hakkında şöyle diyor:
“Benim öykülerim, kadınların din, toplum ve politika tarafından sorgusuz sualsiz itaate zorlanmaları ve bu durumun onlara nasıl insanlık dışı acılar yaşattığıyla ilgili. Medyada yer alan haberler ya da şahsen tanıklık ettiğim olaylar beni derinden etkiledi; bu yüzden yazmak bir zorunluluk haline geldi.”
Yazar, hikâyelerinde araştırma yerine sezgiye ve duygulara dayanan bir yöntem benimsediğini belirtiyor:
“Genellikle sadece bir taslak yazarım ve ikinci hali son hal olur. Kalbim benim araştırma alanım. Bir olay beni ne kadar sarsarsa, o kadar derin ve içten yazarım.”
Çeviride “Kannada Aksanı”
Ödülü yazarla paylaşan çevirmen Deepa Bhasthi için bu kitap, çeviri pratiğinde de bir dönüm noktası niteliğinde. Karnataka eyaletinin Kodagu bölgesinde yaşayan Bhasthi, daha önce PEN Presents ödülünü kazandığı bu çeviri üzerine çalışırken yalnızca metinle değil, aynı zamanda anlatının kültürel zeminini de derinlemesine keşfetmiş. Çeviri sürecini şöyle anlatıyor:
“Banu’nun tüm öykülerini önce baştan sona okudum, ardından Heart Lamp’ta yer alacak olanları seçtim. Hikâyelerin geçtiği topluluğu çok iyi tanımadığımın farkındaydım, bu yüzden ilk taslağı hazırlarken kendimi Pakistan televizyon dizileri, Nusrat Fateh Ali Khan ve Arooj Aftab gibi müzisyenlerin eserleriyle çevreledim. Hatta Urdu alfabesi öğrenmeye bile başladım. Bunların hepsi, hikâyelerin ve kullanılan dilin içine nüfuz etmemi sağladı.”
Çevirmen, kitabın İngilizcesine bilinçli olarak “Kannada aksanı” taşıyan bir dokunuş kattığını söylüyor:
“Ben buna aksanlı çeviri diyorum. Okura, başka bir kültürde geçen bir metin okuduklarını hissettirmek ama bunu egzotikleştirmeden yapmak istedim.”
“Radikal” ve “Hayat Dolu” Bir Anlatı
Seçici kurul başkanı yazar Max Porter, Heart Lamp’ı “İngilizce okurlar için gerçekten yeni bir şey: radikal bir çeviri” olarak tanımlarken, kitabın “güzel, yoğun ve hayatı yücelten” öyküler barındırdığını vurguladı.
Porter, Mushtaq’ın feminizmle anılan politik tavrını da yansıtan bu öykülerin, yalnızca birer aktivist anlatı olmadığını özellikle belirtti:
“Bunlar öncelikle olağan yaşamların, özellikle kadınların hayatlarının etkileyici ve zarif anlatımları. Annelikler, büyükannelikler, çocuklar, imamlar, eşler… Hepsi canlı, çarpıcı, yer yer mizahi. Mushtaq, insan doğasının keskin bir gözlemcisi olarak öne çıkıyor.”
Jüri üyeleri—şair Caleb Femi, yazar ve eleştirmen Sana Goyal, yazar-çevirmen Anton Hur ve müzisyen Beth Orton—altı saatlik zorlu bir değerlendirme sürecinin ardından kazananı oy birliğiyle belirledi.
Törende ödülünü kabul ederken yaptığı konuşmada Mushtaq, bu ödülün kişisel bir başarıdan çok daha öte anlamlar taşıdığını dile getirdi:
“Bu ödül, farklılıklarımızı kucaklayarak birbirimizi yücelttiğimizde hem bireyler hem de küresel bir topluluk olarak gelişebileceğimizin bir kanıtıdır. Dünya bizi bölmeye çalışırken, edebiyat hâlâ birbirimizin zihninde yaşayabildiğimiz kutsal alanlardan biri.”
Banu Mushtaq, 1970’lerde Hindistan’ın güneybatısında gelişen protest edebiyat akımı Bandaya Sahitya’nın az sayıdaki kadın yazarından biri olarak tanındı. Kast ve sınıf sistemine karşı direnişin güçlü bir sesi olan Mushtaq; altı öykü kitabı, bir roman, bir deneme ve bir şiir kitabıyla Kannada edebiyatının önemli isimlerinden biri. Heart Lamp, onun İngilizceye çevrilen ilk eseridir.
Çevirmen Deepa Bhasthi ise Hindistan’da ve uluslararası alanda kültürel eleştirileri ve yazılarıyla tanınan bir isim. Bu kitapla birlikte, Kannada dilinden çeviri yapan ilk International Booker kazananı olarak tarihe geçti.
